سد ایلیسو در جنوب شرقی ترکیه روی رود دجله ساخته شده و هدف از احداث این سد دومیلیارد دلاری تولید برق عنوان شده است. ….

آبگیری دریاچه پشت سد ایلیسو یک سال طول می کشد و شهر تاریخی حصن کیف را در آب های دجله غرق خواهد کرد

خشایار جنیدی – بی‌بی‌سی:

ترکیه از پاییز آبگیری جدیدترین سد خود بر رود دجله را از سر می گیرد.

سد ایلیسو نوزدهمین سدی است که ترکیه بر رودهای دجله و فرات ساخته است.
این مجموعه از سدها بخشی از طرح توسعه جنوب شرقی آناتولی، موسوم به گاپ هستند که با هدف گسترش فرصت های اقتصادی در این منطقه و تامین نیروی برق به اجرا گذاشته شده است.
سد ایلیسو قرار است ۱۲۰۰ مگاوات برق تولید کند و حجم دریاچه پشت آن ۱۰.۴ میلیارد متر مکعب است. آبگیری کامل دریاچه پشت سد حدود یک سال طول خواهد کشید و شهر تاریخی حصن کیف و ۲۰۰ روستا و آبادی را به زیر آب خواهد برد.

سه ماه پیش آغاز آب گیری سد ایلیسو باعث کم آبی شدید رود دجله در عراق شد و در پی ابراز نگرانی دولت این کشور، ترکیه اعلام کرد ادامه آبگیری را تا پاییز به عقب انداخته است.
نگرانی از سدسازی های ترکیه در حالی افزایش یافته که تغییرات آب و هوایی باعث کاهش بارندگی و افزایش تبخیر منابع رو زمینی آب در منطقه شده است. ترکیه می گوید آبگیری سد ایلیسو به جریان آب در عراق لطمه نخواهد زد اما فعالان محیط زیست و کارشناسان این سخنان را قبول ندارند. کارشناسان می گویند سدسازی های گسترده ترکیه در کنار خشکسالی شدید در خاورمیانه که در ۹۰۰ سال گذشته بی سابقه است، باعث شده تا آب رودهای دجله و فرات در عراق ۴۰ درصد کاهش یابد.

سد ایلیسو نوزدهمین سد ترکیه روی رودخانه دجله و فرات است

محمد درویش، فعال محیط زیست در ایران می گوید فعالیت های سدسازی ترکیه اثرات مخربی بر کل منطقه داشته است.
آقای درویش در گفت و گو با بی بی سی گفت حجم مخزن سدهای ترکیه روی سرچشمه های دجله و فرات ۱۲۰ میلیارد متر مکعب است و این در حالیست که آورد سالانه این دو رودخانه ۴۷ میلیارد متر مکعب است.

عراق بی آب
گروهی از کارشناسان و صاحب نظران عراقی این ماه در استانبول گردهم آمدند تا نگرانی ها درباره وضعیت آب در این کشور را بررسی کنند.
نظیر انصاری، استاد دانشگاه فنی لولئو در سوئد که در این همایش شرکت داشت، اوضاع عراق را از نظر کم آبی بحرانی می داند. آقای انصاری با اشاره به ادامه طرح های سدسازی ترکیه به بی بی سی فارسی گفت:‌ “گزارش های سازمان ملل و بانک جهانی تاکید دارند که اگر کشورهای بالادست همه طرح های خود بر دجله و فرات را عملی کنند، با توجه به کاهش شدید بارندگی و گرمایش زمین دیگر هیچ آبی برای عراق باقی نمی ماند.” به گفته آقای انصاری هشتاد درصد منابع آب عراق در کشاورزی مصرف می شود و دجله و فرات تامین کننده بخش عمده این نیاز هستند.

کارشناسان حاضر در همایش استانبول از تکرار تجربه سوریه در عراق نگران بودند.

به گفته محققان، احداث سد آتاتورک روی سد فرات که از آن به عنوان یکی از مهم ترین سدهای پروژه گاپ نام برده می شود در بروز خشکسالی و کم آبی شدید در سوریه که از حدود سال ۲۰۰۶ آغاز شد، نقش داشته است.
خشک شدن مزارع و باغ ها و مهاجرت هشتصدهزار روستایی به حاشیه شهرها از جمله عواملی است که به گفته جامعه شناسان در بروز ناآرامی ها در سوریه نقش داشته است.
به رغم نگرانی ها، ترکیه می گوید به جریان آب به عراق متعهد است.

تصویر ماهواره ای ناسا از تشکیل توفان شن بر روی تالاب های عراق و حرکت آن به سوی ایران

دورسون ییلدیز، رییس آکادمی سیاستگزاری آب ترکیه گزارش ها درباره سد ایلیسو را سیاسی می داند و می گوید این سد با هدف تولید برق ساخته شده و به محض پر شدن مخزن پشت آن، جریان آب به حالت عادی برمی گردد.
آقای ییلدیز به بی بی سی فارسی گفت ذخیره آب در مخازن پشت سدهای ترکیه به نفع همه کشورهای منطقه است. آقای ییلدیز گفت:‌ “سیاست آبی ترکیه نه تنها در جهت منافع ترکیه است که به نفع همه منطقه است. چرا و چگونه؟ آب ذخیره شده در پشت سدهای ترکیه در دوره های خشکسالی استفاده خواهد شد. این دخیره آبی برای همه منطقه مهم است.” به گفته آقای ییلدیز در حالی که اتلاف منابع آب در عراق به خاطر تغییرات آب و هوایی، مدیریت نادرست و شیوه های قدیمی آبیاری محصولات کشاورزی بالاست، ذخیره آب در ترکیه پس اندازی است که می تواند جریان آب در عراق را تضمین کند.
اما همه با گفته های او موافق نیستند.

صالح مختار، وکیل بین المللی در امور مناقشات آبی می گوید: “تاثیر سیاست های آبی ترکیه را به طور چشمگیری در جنوب عراق می بینیم. جایی که آب به شدت شور شده که تاثیر مخربی بر خاک و کیفیت آب دارد.”

تالاب های مشترک
خشکی تالاب های جنوب عراق از دیگر تبعات کم آب شدن دجله و فرات است.
آسیب دیدن محیط زیست این تالاب ها که نقش اقتصادی مهمی در زندگی افراد بومی دارد، ایران را هم تهدید می کند. هورالعظیم یکی از مهم ترین این تالاب هاست که بین ایران و عراق مشترک است.

در سال های گذشته خشکی تالاب ها با تشدید توفان های شن و بروز پدیده ریزگردها در خوزستان، ایلام، کرمانشاه و دیگر استان های همجوار همراه بوده است.

محمد درویش به بی بی سی گفت:‌ “درست است که این مناطق همیشه در معرض ریزگردهایی بوده که از شمال آفریقا و منطقه ربع الخالی در عربستان حرکت می کنند، اما افزایش محسوس کیفیت و تعداد توفان های گرد و غبار بیانگر تغییرات محسوس در اکوسیستم منطقه میان رودان است که نمی توانیم هیچ تغییر مهمی را در منطقه جز پروژه گاپ ترکیه در این باره رصد کنیم.”

کم آبی و افزایش شوری آب در تالاب های جنوب عراق به زندگی ساکنان آن آسیب وارد کرده است

اما به گفته کارشناسان عراقی، پروژه های سدسازی ایران بر روی کارون و کرخه و خشک کردن بخشی از تالاب ها که با هدف حفاری نفتی صورت گرفته، از دیگر عواملی هستند که اثرات مخربی بر محیط زیست منطقه داشته است.
آقای مختار به بی بی سی گفت:‌ “تقریبا وضع مشابهی بین ترکیه و ایران وجود دارد ولی تفاوتش در این است که حجم آب و تعداد رودهایی که از ایران وارد عراق می شود کمتر از ترکیه است. اما سیاست های آبی ایران جریان آب به عراق را تقریبا کاملا قطع کرده و این برخلاف ترکیه است که همچنان مقداری آب در جریان است. آبی هم که از ایران وارد جنوب عراق می شود بسیار شور است.”
در حالی که خاورمیانه در عطش کم آبی می سوزد و ایران، عراق، سوریه و اردن دچار خشکسالی بی سابقه هستند، لزوم همکاری منطقه ای برای اتخاذ تدابیر لازم بیشتر از هر زمان دیگری به چشم می آید.

دورسون ییلدیز با اشاره به مذاکرات شکست خورده میان ترکیه، سوریه و عراق در دهه ۱۹۸۰ میلادی برای مشارکت منابع آبی دجله و فرات می گوید “این رودخانه ها می توانند به رودخانه صلح تبدیل شوند.” به گفته آقای ییلدیز مشارکت و همکاری گسترده کشورهای منطقه در بهره برداری از منابع آب و در کنار آن انرژی ختم شود. در حالی که کلید جریان آب در دست های ترکیه است، در آینده بی آب خاورمیانه نقش آفرینی این کشور از هر زمانی برجسته تر خواهد بود.