چهار نکتهای که باید درباره جنگ سرد ایران و عربستان بدانیم
جنگ سرد میان ایران و عربستان روز بروز شدت بیشتری میگیرد تا جایی که این روزها نگرانی از برخورد نظامی میان دو کشور بالا گرفته و خاورمیانه را با چالش بزرگ جنگ مستقیم احتمالی میان دو قدرت منطقهای درگیری روبرو کرده است، جنگی که قطعا نتایج غیرقابل پیشبینی نه فقط برای منطقه بلکه سراسر جهان در پی خواهد داشت. ….
یورونیوز:
تنشهای جدید از کجا آغاز شد؟
در چند روز اخیر بحران در روابط میان تهران و ریاض بار دیگر شدت گرفت. در ابتدا عربستان اعلام کرد که یک موشک را بر فراز آسمان ریاض منهدم کرده است. به گفته مقامات این کشور موشک از سوی حوثیها در یمن و به سوی فرودگاه ریاض شلیک شده بود. در همان ابتدای کار ولیعهد جوان عربستان ایران را به تجاوز نظامی مستقیم متهم کرد و در گفتگوی تلفنی با وزیر خارجه بریتانیا گفت که «احتمالا این اقدام تا مرز فعالیت جنگی علیه سعودی ارتقا مییابد.» چند روز بعد بحران دیگری در روابط ایران و عربستان روی داد. سعد حریری، نخست وزیر لبنان در ریاض اعلام کرد که در اعتراض به «اقدامات مداخله جویانه ایران» از سمت خود کنارهگیری میکند. او در سخنانی از تلویزیون العربیه عربستان پخش شد گفت که «ایران به هرجا میرود خرابی به بار میآورد. ایران جهان عرب را تخریب کرد. شری که ایران به منطقه میفرستد به سوی خودش باز خواهد گشت.»
در مقابل تهران به شدت به این اتهام واکنش نشان داد و استعفای آقای حریری را تحت اجبار عربستان دانست. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز استعفای غیرمنتظره نخست وزیر لبنان را سناریوی جدید برای تنش آفرینی در لبنان و منطقه خواند.
رقابت ژئوپلیتیک تهران-ریاض در تاریخ معاصر
رقابت میان ایران و عربستان از دیرباز وجود داشت. اما از زمان پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ در ایران، رقابت میان دو قدرت منطقه ابعاد دیگری به خود گرفت. در یک سوی خلیج فارس حکومت جدیدی بر اساس اسلام شیعی شکل گرفت و در سوی دیگر، عربستان مذهب وهابیت را در خطر دید. از همان زمان رقابت میان دو طرف برای نفوذ در میان مسلمانان آغاز شد. حمایت عربستان از عراق در طول ۸ سال جنگ نیز هیزمی بود بر آتش رقابت تاریخی دو کشور. عربستان تلاش میکرد با حمایت از صدام حسین، رئیس جمهوری اسبق عراق، نفوذ تهران در منطقه را محدود و پایههای حکومت ایران را سست کند. بحران تهران-ریاض بویژه پس از واقعه کشتار حجاج ایرانی در مکه به اوج خود رسید.
با این وجود روابط میان دو کشور در اواخر دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی و در دو دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی بهبود یافت. اما با آغاز به کار محمود احمدی نژاد در راس دولت رفته رفته این روابط به سردی گرایید.
در دوران حسن روحانی، رئیس جمهوری کنونی نیز تنش میان تهران و ریاض به طور بیسابقهای افزایش یافت. منافع کاملا متضاد دو کشور در سوریه، عراق و یمن دو طرف را به جنگ نیابتی کشاند. واقعه حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد نیز آتش این تنش را بیش از هر زمان برافروخت.
ریاض، تهران را به برتری جویی منطقهای متهم میکند. واقعیت این است که از زمان سقوط صدام نفوذ ایران در عراق به طور بیسابقهای افزایش یافته است. متحدان ایران در لبنان، سوریه و یمن بر نفود منطقهای تهران افزودهاند و این زنگ خطر را برای ریاض به صدا درآورده است. پادشاهی سعودی به این نتیجه رسید که ایران به سرعت نفوذ خود را در منطقه افزایش داده و این موجب کاهش نفوذ ریاض شده است. به همین دلیل باید در برابر برتری ژئوپلیتیک و منطقهای ایران مقابله کرد.
زنگ خطر برای ریاض
عربستان امیدوار بود با سقوط دولت بشار اسد در سوریه و پیروزی سریع در یمن، ایران را تحت فشار قرار دهد، اما پیروزی دمشق و همپیمانانش در سوریه، طولانی شدن جنگ در یمن و انتقادهای بین المللی به اقدام نظامی عربستان و همچنین پیروزی متحدان ایران در عراق علیه داعش موازنه را به سود تهران و به ضرر ریاض تغییر داد. به این ترتیب عربستان به تلاشهای خود برای کمرنگ کردن نفوذ ایران افزود. همه اینها با روی ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا همراه شد. آقای ترامپ از همان ابتدای کار بر حمایت از متحدان عربی واشنگتن و مقابله با نفوذ ایران تاکید کرد. سیاستی که موقعیت خوبی برای عربستان بوجود آورد تا در مقابله با تهران از حمایت دیپلماتیک بیشتری برخوردار باشد.
آیا رقابت ایران و عربستان به رویارویی نظامی میانجامد؟
اگرچه جنگ سرد میان دو کشور در اوج خود است اما اغلب تحلیلگران بر این باورند که قدرتهای جهانی از یک رویارویی نظامی میان دو طرف وحشت دارند و تلاش میکنند از جنگ مستقیم میان دو کشور جلوگیری کنند.
تهران و ریاض نیز هر دو به عواقب جنگ آگاهند و از آن اجتناب میکنند. در واقع اتهامهایی که عربستان سعودی به ایران وارد میکند بیشتر به منظور افزایش فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی بین المللی به تهران است.
گراهام گریفیتس، تحلیلگر مسائل سیاسی در گفتگو با خبرگزاری فرانسه میگوید: «عربستان سعودی تلاش میکند تا با بهرهبرداری از موشک شلیک شده حوثیها و با لابیگری، مجازاتهای اقتصادی بیشتری به تهران تحمیل کند.»
شاید بتوان بازتاب این تلاشها را در سخنان امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه دید. او روز جمعه در جریان دیدار از امارات عربی متحده گفت که باید در برابر اقدامات موشکی و منطقهای ایران قاطع باشیم.
به نظر میرسد که در مرحله کنونی سیاست عربستان بر همین مبنا متمرکز شده باشد، اما اقدامات و واکنشهای جامعه جهانی ممکن است در آینده از تنش بکاهد و حتی آن را افزایش دهد.
متاسفانه بخش دیدگاههای این مطلب بسته است.