نتایج یک تحقیق از ۵۴۰۰ نفر از فرماندهان٬ مدیران و کارکنان شاغل در نیروی انتظامی تهران بزرگ نشان می‌دهد پلیس در سرکوب اعتراض‌های خیابانی سال ۸۸ از ۲۲ روش «اثربخش» عملیات روانی برای افزایش «روحیه» و «انگیزش» نیروهای سرکوب‌گر و جلوگیری از «فرسودگی» آنها استفاده کرده است. ….

توسط بی‌تا بختیاری
منتشر شده در سایت رادیو فردا

در این تحقیق که اسفند سال ۹۱ در فصلنامه «دانش انتظامی پلیس پایتخت» منتشر شده٬ و بازتاب چندانی در رسانه ها نداشته، واژه «عملیات روانی» بر اساس اظهارات برخی فرماندهان پلیس که عملکرد این نیرو را در سرکوب و مهار اعتراض‌های سال ۸۸ به واسطه استفاده از این نوع عملیات موفق ارزیابی کرده‌اند٬ به کار رفته است.
تحقیق یادشده به منظور بررسی روش‌های عملیات روانی مورد استفاده فرماندهان و مدیران انتظامی تهران بزرگ و دامنه تاثیر آن بر کارکنان زیرمجموعه انجام و یکی از اهداف آن تامین نیاز آتی یگان‌های مختلف ناجا در حوزه عملیات روانی داخل سازمانی اعلام شده است.

جامعه آماری این تحقیق همه فرماندهان٬ مدیران و کارکنان شاغل در یگان‌های مختلف تهران بزرگ به تعداد تقریبی ۵۴۰۰ نفر بوده و از این میان شمار مدیران مورد مطالعه٬ ۶۰ نفر اعلام شده است.
این ۶۰ نفر به روش تصادفی ساده از میان چهار طبقه یگان‌های ویژه پاسداران٬ یگان امداد٬ پلیس پیشگیری و سایر پلیس‌های تخصصی انتخاب شده‌اند.
بر اساس این تحقیق٬ فرماندهان ناجا به این واقعیت اذعان کرده‌اند که برای برانگیختن نیروهای خود در مقابله با «اغتشاش‌گران» در سال ۸۸ ناگزیر به استفاده از روش‌های آموزشی و عملیات روانی شده‌اند.

حضور «مستمر» فرماندهان میان نیروها٬ «مشروع» معرفی کردن اقدامات آنها٬ افزایش «رفاقت» بین نیروها٬ بالا بردن «تحمل» آنها و افزایش خودباوری و اعتماد به نفس نیروهای سرکوبگر از نظر اثربخشی در جایگاه اول تا پنجم این تحقیق قرار دارند.

«مقدس‌نمایی» اهداف نیروها در برخورد با معترضان٬ قدردانی از اقدامات «شجاعانه» آنها٬ اظهار «لطف و محبت» فرمانده به شکل کوتاه و گویا٬ برجسته‌سازی خطرات حاصل از اقدامات معترضان٬ جدا کردن افراد دلسرد و ناکارآمد از یگان٬ کوچک شمردن خواسته معترضان٬ پخش اعترافات افراد دستگیرشده برای نیروها و تهییج و تحریک آنها با استفاده از تصاویر از دیگر روش‌های موثر عملیات روانی برای افزایش انسجام نیروهای خودی عنوان شده است.

پایه تئوریک این شیوه‌ها٬ روش‌های عملیات روانی شناخته‌شده‌ای چون ایجاد نفرت و انسانیت‌زدایی از دشمن و ارائه اطلاعات گزینش‌شده به نیروهای پلیس با هدف افزایش انگیزه٬ بهبود روحیه و افزایش انسجام آنها بوده است.

تحقیق یادشده نشان می‌دهد پلیس برای متقاعدسازی جامعه هدف این عملیات روانی که همان نیروهای خودی بودند علاوه بر تبلیغات از همه امکانات موجود برای تأثیرگذاری بر افکار، احساسات، تمایلات و رفتار این گروه استفاده کرده است.

فرماندهان ناجا برای حفظ و افزایش آمادگی رزمی نیروهای خودی و متحدان و کنترل و افزایش کارایی نیروهای تحت فرمان خود از تاکتیک‌های مختلفی نیز بهره برده‌اند.

بر اساس این تحقیق٬ تاکتیک‌هایی چون «تحریک» برای افزایش شور نیروهای خودی به شرکت در عملیات سرکوب از راه برانگیختن احساساتی چون خشم و هم‌دردی و تنفر٬ «کم‌گرفتن نیروهای حریف» از راه عدم اطلاع سرباز از دامنه ناآرامی‌ها٬«پنهان‌سازی» اخباری که باعث نگرانی و تضعیف روحیه نیروها می‌شد و «ممانعت از حضور افراد ترسو» و طرد آنها از یگان از سوی فرماندهان تهران بزرگ به کار برده شده است.

بهره‌گیری از تاکتیک‌های «روشنگری» از راه توصیه به نیروها برای باورکردن اخباری که تنها از کانال‌های تائیدشده منتشر می‌شود٬ «بصیرت و آگاه‌سازی» از راه تقویت باورهای نیروهای خودی برای تمیز حق و ناحق در فضای مه‌آلود٬ «ایجاد امید به آینده و روشن‌بینی» از راه ترغیب و تشویق و «به سخره گرفتن مخالفان» از راه وابسته معرفی کردن رهبران معترضان از سوی فرماندهان پلیس به صراحت در این تحقیق مورد اشاره قرار گرفته است.
یکی از مهم‌ترین تاکتیک‌های مورد استفاده از سوی پلیس تهران بزرگ برای تاثیر بر نیروهای خود در سال ۸۸ تاکتیک «انسانیت‌زدایی از حریف» بوده است؛ مبنی بر این که حریف یا همان معترضان موجودی فاقد ویژگی‌های انسانی هستند٬ بنابراین هر اقدامی علیه آنها مجاز و مشورع تلقی می‌شود.

آن‌طور که در تحقیق مورد اشاره آمده یکی از شیوه‌های «تنزل شان و منزلت حریف»٬ نمایش صحنه‌هایی از «خشونت شدید» به کار برده شده از سوی آنها بوده است؛ شیوه‌ای که بارها از سوی صدا و سیمای جمهوری اسلامی مورد استفاده قرار گرفت و بسیاری از اقدامات نیروهای پلیس مثل شکستن شیشه‌های منازل و خودروها و تخریب اموال عمومی به معترضان نسبت داده شد.

محققان این تحقیق همچنین نوشته‌اند ناجا علاوه بر این روش‌ها٬ از شیوه‌های روانی دیگری که در جنگ نرم نیز کاربرد دارد بهره گرفته است؛ شیوه‌هایی چون «تحول» در اندیشه و باور کارکنان با تغییر بنیادین در آموزش آنها٬ «انجام وظیفه» به عنوان حمایت از ولایت٬ آمادگی اعتقادی و معنوی برای انجام وظیفه و ایجاد آمادگی برای وضعیت «خاص و ویژه».
در این تحقیق آمده از آنجا که رابطه‌ای «معنادار» میان میزان استفاده از روش‌های عملیات روانی توسط فرماندهان و مدیران و کارایی کارکنان وجود دارد٬ فرماندهان برای افزایش روحیه٬ انگیزش٬ انسجام و اعتماد به عوامل فردی و گروهی برای دستیابی به موفقیت توجه همزمان داشته‌اند.

عوامل فردی تاثیرگذار بر روحیه نظامیان مثل نیازهای زیستیِ خواب و خوراک و نظافت و عوامل روانی چون داشتن هدف٬ نقش و اعتماد به نفس بالا و احساس ترقی از این جمله‌اند.

در زمینه عوامل گروهی برای افزایش انسجام میان یگان نیز فرماندهان پلیس به شیوه‌هایی چون افزایش وابستگی نیروها به یکدیگر از راه القای بقای فرد در گروی بقای گروه است و ایجاد اطمینان به برخورداری از حمایت گروه در صورت وقوع هر گونه خطر برای هر یک از افراد توجه داشته‌اند.

در این تحقیق آمده روحیه یک حالت خلقی است که بر اساس عوامل مختلف کم و زیاد می‌شود٬ بنابراین فرماندهان به منظور متقاعدسازی نیروهای خودی برای حرکت در راستای سیاست‌های سازمانی در سرکوب معترضان در سال ۸۸ و برای عملیاتی کردن شیوه‌های مختلف عملیات روانی موثر بر مولفه‌های فردی و گروهی٬ از عناصر چهارگانه ارتباط یعنی منبع پیام٬ پیام٬ کانال پیام و مخاطب به خوبی استفاده کرده‌اند.

عوامل مهم در متقاعدسازی از راه این عنارصر چهارگانه عبارتند از استفاده درست از منبع پیام (فرمانده) که باید مقبول و جذاب باشد٬ عنصر پیام که باید دارای بار هیجانی باشد٬ کانال پیام که بهتر است چهره به چهره باشد به ویژه زمانی که پای متقاعدسازی سیاسی در میان است و مخاطب پیام یا همان نیروهای پلیس که باید پیام‌هایی دریافت کنند که به نحوی با دیدگاه‌های آنها همسویی داشته باشد تا بتوانند آن را بهتر درک کنند.

این تحقیق بر اساس نتایج بدست آمده پیشنهاد کرده فرماندهان پلیس از این پس حتما آموزش عملیات روانی ببینند٬ از پنج روش اول عملیات روانی که تاثیر ماندگارتری بر روحیه نیروهای پلیس دارند در آینده هم استفاده کنند٬ در نیروی انتظامی کمیته‌ای مسئول تحقیق و اجرای عملیات روانی برای عملیات احتمالی آینده شود و برای جذب نیروهایی که توان عملیاتی کردن شیوه‌های عملیات روانی را دارند کادرسازی صورت بگیرد.