شصت و چهارمین جشنوارۀ فیلم برلین با موفقیت بی سابقه ای به پایان رسید. “برلیناله”  که پر تماشاگر ترین جشنوارۀ جهان شمرده می شود امسال با فروش بیش از  ۳۰۰٫۰۰۰ هزار بلیت رکورد سالهای پیش خود را شکست. ….

برندۀ جشنوارۀ فیلم برلین “آسیا” است
حضور پر رنگ ایرانی تباران

شصت و چهارمین جشنوارۀ فیلم برلین با موفقیت بی سابقه ای به پایان رسید. “برلیناله”  که پر تماشاگر ترین جشنوارۀ جهان شمرده می شود امسال با فروش بیش از  ۳۰۰٫۰۰۰ هزار بلیت رکورد سالهای پیش خود را شکست.
برلینی های نوجوان و جوان و میانسال تمام روز جلو در هتل حیات یا کنار فرش قرمز ورودی سینما ها  انتظار می کشیدند تا شاید یکی از نامدارانی که در جشنواره حضور دارد به هنگام خارج شدن از هتل لحظه ای شیشۀ ماشینش را پائین بکشد و لبخندی بزند، یا روی فرش قرمز لحظه ای درنگ کند و دفترچه هایی را که با سر و صدا بسوی شان دراز می شد را بگیرد و امضایی بزند؛ نامدارانی مثل جورج کلونی، کاترین دونو ، جان گودمن ، بیل موری ، ویلم دافو، پیر نینه، جان هارت ، فورست وایتکر ، کیت بلانشه، فولکر شلوندورف، لارس فون تریر و اما تورمن. در بخش رقابت جشنوارۀ امسال ۲۳ فیلم به نمایش گذاشته شد که از این شمار سه فیلم خارج از رقابت  قرار داشتند.

در میان ۲۰ فیلمی که بر سر خرس طلا و خرس های نقره ای رقابت می کردند  دو فیلم  از  ایالات متحدۀ آمریکا و از  کانادا به نمایش  در آمد و سه فیلم از آمریکای لاتین (آرژانتین، اوروگوئه و برزیل)  دو فیلم آسیایی (چین و ژاپن)  و فیلمی از الجزایر. ۱۲ فیلم در  بخش رقابت اروپایی هستند و در اتریش، اسپانیا، بریتانیا،  بلژیک، هلند، دانمارک، فرانسه، آلمان، یونان، سوئد،  نروژ و قبرس ساخته شده اند.

یکی از ویژه گی های شست و چهارمین جشنوارۀ فیلم برلین، حضور فیلم هایی است پر از خشم و خون  و خشونت . ویژه گی دیگر حضور بی سابقۀ فیلمسازان زن است.
موضوعاتی که امسال در بخش های گوناگون نقش محوری داشت ؛ عشق؛ پیچیدگی ها، پیچش ها و پیامد هایش،  جنگ و ناهنجاری های اجتماعی و خشونت. بسیاری از فیلم ها به گروه های  آسیب پذیر اجتماعی  و دشواری ها شان می پردازد . به کودکان و نوجوانان و نا بینایان و مهاجران و  انسان هایی که رفتار های جنسی نا متعارفی دارند.
برخی از روزنامه نگاران پنهان و آشکار گمانه زنی می کنند که  حضور پررنگ فیلم های چینی در جشنوارۀ امسال  ناشی از گشاده دستی چین در پشتیبانی مالی از جشنوارۀ برلین است .

جوایز برلیناله شنبه شب اعطاء شد
جایزۀ خرس طلایی به  فیلم “بای ری یان هو”  (ذغال سیاه و یخ نازک ) از کارگردان چینی دیائوفان تعلق گرفت که داستانی کارآگاهی- جنایی دارد.  در  این فیلم سراسر خشونت  ۹ نفر به قتل می رسند. اعطاء جایزۀ خرس طلایی  به “ذغال سیاه و یخ نازک” غافلگیرانه بود.
“لیائو فان” بازیگر نقش اول این فیلم جایزۀ خرس نقره ای را نبز به عنوان بهترین بازیگر مرد ربود “زنگ جیانگ” فیلمبردار “ماساژ نابینایان” (چین) خرس نقره ای را برای بهترین جلوه های هنری گرفت. “هارو کوروکی” جایزۀ بهترین بازیگر زن را برای بازی در فیلم ژاپنی “خانۀ کوچک” دریافت کرد.

“ریچارد لینک لیتر” برای کارگردانی فیلم “دوران پسر بچگی” (ایالات متحده) خرس نقره ای را دریافت کرد.” لینک لیتر”   ۱۰ سال تمام  دو قهرمان خردسال فیلم را رابا دوربین همراهی می کند .
خواهر و برادری آلمانی ” آنا بروگه من “  و “فریدریش بروگه من”  برای  فیلمنامۀ  “کرویتس وگ” (راه صلیبی) خرس نقره ای را ربودند.  “کرویتس وگ”  فیلمی است روشنگرانه که فرقه ای اصولگرایا نه و افراطی در مذهب کاتولیک را به چالش می کشد.
جایزۀ بزرگ ژوری به “وس اندرسن” کارگردان فیلم “گراند هتل بوداپست” تولید انگلیس اعطاء شد که گرچه از ژانر فیلم های سرگرم کننده است، از عمق خاصی بر خوردار است.  فیلمبرداری خوب است، ریتم مناسب و جلوه های ویژۀ قابل توجه، و بازیگران طراز اول.
کارگردان کهنه کار فرانسوی “آلن رنه” در سن ۹۲  سالگی برای فیلم خود “امه  بوار اشانته” (عشق، نوشیدن و آوازخواندن)  به عنوان فیلمی که “چشم انداز های نوینی را پیش رو می گشاید”  خرس نقره ای برلیناله را دریافت کرد.
خرس بلورین برای بهترین فیلم در بخش کودکان و نوجوانان هم به یک کشور آسیایی تعلق گرفت.به فیلم “کیلا” از هندوستان جایزۀ تدی که داوران جدا گانه ای دارد امسال به فیلم  برزیلی “هویه ئو کوئه رو ولتو سینو” (طریقی که نگاه می کند) و کارگردانش “دانیل ریبریو” تعلق گرفت. “طریقی که نگاه می کند” زندگی “لئو” پسر نوجوان و نا بینایی را تصویر می کند که به دلیل نارسایی جسمی،  از سوی همکلاسی هایش آزار می بیند. این آزار ها هنگامی اوج می گیرد که دوستی  “لئو” با “جوانا”  دختری که دوست ساده وهمراه و پشتیبان اوست رنگ می بازد و “لئو”  مسحورهمکلاسی پسرش می شود و  با او زیبایی ها و شور زندگی را کشف می کند و دنیا را از دریچۀ چشم او می بیند.
جایزۀ داوران مستقل  سازمان عفو بین الملل به فیلم  “المیدان” اعطاء شد . “جهان نوجایم” فیلمساز آمریکایی- مصری سال ۲۰۱۱ میلادی به مصر می رود و با دوربین خود در میدان تحریر تلاش مردم مصر را برای آزادی و دموکراسی را در تاریخ ثبت می کند.

جایزۀ تماشاگران در بخش پانوراما به فیلم “دیفرت” تعلق گرفت که تولید اتیوپی است. “دیفرت” ماجرای زنی است که وکیل دعاوی است واز موکل خود  در برابر سنت ربودن عروس دفاع می کند. موکل که دختر جوانی است  مایل نیست به تجاوز بر اساس عرف و و سنت  تن بدهد.
بیشتر فیلم های بخش رقابت اروپایی بودند با اینهمه بخش چشمگیری از جوایز به فیلم های آسیایی و شمال آفریقا تعلق گرفت. در جشنوارۀ امسال “حاشیه ها” در مرکز توجه قرار گرفتند وآنچه قرار بود در مرکز باشد به حاشیه رانده شد.

فیلم هایی که در آن بچه ها و نوجوانان نقش محوری داشتند
“جک” (آلمان)  کاری از “ادوارد برگر”  زندگی دو کودک  را دنبال می کند که مورد بی توجهی و بی مهری مادر قرار می گیرند. “جک” و برادرکوچکش “مانوئل “پدرشان را هرگز ندیده اند و  نمی شناسند.  مادر زیبا رو و بسیار جوان جک،  او و برادرش را عاشقانه دوست دارد، و رفتار ظریفی با فرزندانش دارد، البته تا زمانی که  با مردی جدید آشنا نشده و رویای تشکیل خانواده و ایجاد امنیت برای فرزندانش را در سر نمی پروراند. شماری از تماشاگران برابری خواه فیلم را باور نا پذیر و ضد زن ارز یابی می کنند.

“بوی هود”- دوران پسر بچگی- (آمریکا) به کارگردانی “لینک لیتر” که  پیرامون زندگی دو کودک است. تماشاگر شاهد رشد “میسون” ، پسر بچه ای است که پدر و مادرش از هم جدا شده اند و خواهری سرزنده و مشگل ساز دارد  و مادری دارد که هر بار از نو، به مردی ناسازگار و مشگل ساز دل می بازد. فیلم برای بهترین کارگردانی جایزۀ خرس طلایی را دریافت کرده است.

سودابۀ مرتضایی

“ماکوندو” (اتریش) در بخش رقابت جشنواره به نمایش در آمد. قهرمان اصلی  داستان پسر بچه ای یازده ساله بنام رمضان است که پس از کشته شدن پدر در جنگ، همراه مادر و دو خواهرش از چچن گریخته است و اکنون  میان دو فرهنگ و دو دین تاب می خورد. رمضان می خواهد در غیاب پدر نقش سر پرستی خانواد را به عهده بگیرداما شیطنت های کودکی او را دنیای واقعی و امروز و اینجا بر می گرداند.  “ماکوندو” را زنی ایرانی تبار بنام سودابۀ مرتضایی ساخته . ماجرا در شهرکی بنام “ماکوندو” در حاشیۀ شهر وین روی می دهد.
مرتضایی با نابازیگران کار کرده ، با کسانی که کم و بیش سرنوشتی شبیه قهرمانان داستانش  داشته اند. مرتضایی می گوید پیش از ساختن فیلم، زمان درازی به اردوگاه ماکوندو که نزدیک به ۳۰۰۰ پناهندۀ افغانی و چچنی در آن ساکن هستند رفت و آمد داشته و برای جوانان کمپ کلاس های ابتدایی فیلمسازی برگزار کرده است. سودابه خود در دوازده سالگی با خانواده از ایران کوچ کرده، اما باز به ایران سفر کرده و در انجا مستند هایی را ساخته است.

جنگ و خون و خشونت
جنگ و خون و خشونت و ناسازگاری میان دو جنس، دو نسل ، دو فرهنگ و دو دین  موضوعات محوری جشنوارۀ امسالهستند
“۷۱″ (انگلیس) که مورد توجه ویژه ای  قرار گرفت، یکی از پر خون و خشونت ترین فیلم های جشنواره بود. “۷۱″ اوج در گیری میان کاتولیک ها و پروتستان های ایرلندی را در سال ۱۹۷۱ به نمایش می گذارد. تماشاگر با صحنه های خشونتبار و چندش آور تعقیب و گریز های خیابانی روبرو می شود که با  حرکت ماهرانۀ دوربین و جلوه های ویژه و چهره پردازی باور پذیر بند بند وجود  آدم را به لرزه در می آورد.
این فیلم دیواری را که میان دوست و دشمن ، وفاداری به آرمان ها و خیانت ، مهربانی و شقاوت حایل است را سست می کند و فرو می ریزد و داوری را برای تشخیص  بد و خوب دشوار می کند. گمانه زنی برای دریافت جایزۀ خرس طلایی یا نقره ای در مورد این فیلم رواج داشت.
“منومنت ز من”- منجیان میراث فرهنگی-  (آمریکا-انگلیس- آلمان)  را جورج کلونی کارگردانی کرده. فیلم تلاش های سربازان و کارشناسان آمریکایی را برای حفظ میراث فرهنگی و آثار هنری شهر پاریس به نمایش می گذارد. ارتش هیتلری به هنگام عقب نشینی از پاریس قصد دارد  آثار هنری را با خود ببرد و  آنچه را که قادر به همراه بردن نیست، نابود کند.
پیدا نیست جورج کلونی هنرمند برجسته ای که آثاری فراموش نشدنی دارد چگونه موفق شده است موضوعی جالب  با لشگری از بازیگران نامدار را چنین نیم بند و رنگ باخته عرضه کند.
“تو میکروپساری” – ماهی کوچک- (یونان) یکی از خشونت بار ترین فیلم های جشنواره  است که “یانیس اکونومیدس” آنرا کارگردانی کرده است.

استارتوس قهرمان خلافکار فیلم  دورانی را در زندان سپری کرده و حالا که آزاد شده خود را متعهد می داند فردی را که زمانی جان او را نجات داده از زندان نجات بدهد. او که خلافکاری را “کنار گذاشته”  و برای گذران زندگی خود در کار خانه ای نان پخت می کند، برای فراهم آوردن هزینۀ فرار مردی که زندگی خود را مدیون اوست، در اوقات فراغت،  دست به آدمکشی سفارشی می زند. کارگردان  چهره ای ماتم زده از یونان امروز ترسیم می کند، جامعه ای در حال فروپاشی که اخلاقیات در آن به باد فنا رفته است .
” تو من این تاون” – دو مرد در شهر- (فرانسه،الجزایر،ایالات متحده، بلژیک)  کاری از کارگردان الجزایری تبار رشید بوشارب داستان رقت بار  یک زندانی است که در جوانی به دلیل پلیس کشی  نیمی از عمرش را پشت میله ها بسر آوده است.  قهرمان داستان “ویلیام گارنت” در زندان درس می خواند ، به دین اسلام می گرود و آرام  می گیرد. ویلیام پس از آزادی تمام تلاش خود را می کند تا کاری هر چند سخت پیدا کند و خانواده ای تشکیل بدهد. اما به دلیل تعقیب های گاه و نا گاه و  کینه توزی های رئیس پلیس شهر دچار آشوب ذهنی می شود و رشته هایش پنبه می گردد.

فیلم های “عشق محور”
افسانۀ “غول و زیبا رو” (فرانسه) به کارگردانی “کریستف گانس” معجزۀ عشق را تصویر می کند و نشان می دهد که محبت بر هر  درد بی درمان دواست و  می تواند غولی خشن را به بند بکشد و زیبا و سازگار کند.  “غول و زیبا رو” با فیلمبرداری و موزیک متن و جلوه های ویژۀ قابل قبول و بازی های هنرمندانه،  که بیشتر با روحیۀ کودکان و نوجوانان سازگار است معلوم نیست به چه دلیل  برای بخش رقابت انتخاب شده است
“امه  بوار اشانته” – عشق، نوشیدن و آوازخواندن- (فرانسه)  به کارگردانی “آلن رنه” که برای فیلمی که “چشم انداز های نوینی را پیش رو می گشاید”  خرس نقره ای برلیناله را دریافت کرد.
“نیمفو مانیا”  را کارگردان نامدار آلمانی “لارس فون تریر”  ساخته و در بخش رقابت به نمایش در آمد.  “نیمفو مانیا” هنری و فلسفی است  و در همین قالب  به رفتار های جنسی نا متعارف و  اعتیاد گونه می پردازد.

“هویه ئو کوئه رو ولتو سینو”- طریقی که نگاه می کند- (برزیل)  کارگردان “دانیل ریبریو” داستان زندگی یک نوجوان نابینا “لئو” است. وقتی “لئو” به همکلاسی خود دل می بندد عشقی لطیف را با همجنس را تجربه می کند، بیش از پیش مورد آزار همکلاسی ها قرار می گیرد
“توی نا” (ماساژ نابینایان) (چین) به کارگردانی”لو یه”  به عشق و لذت جنسی در دنیای نابینایان می پردازد. فیلمبردار فیلم جایزۀ خرس نقره ای را برای بهترین جلوه های هنری  دریافت کرد.
“بی لاود سیستر” (آلمان- اتریش) به کارگردانی دومینیک گراف که زندگی عشقی شاعر آلمانی فریدریش شیلر را تصویر می کند. شیلر بطور همزمان و کم و بیش آشکارا به همسرش و خواهر همسرش عشق می ورزیده است. این فیلم که تصاویر زیبا و فیلمبرداری هنرمندانه ای دارد به دلایل کوناگون و از جمله بازی های نه چندان هنرمندانه مورد توجه قرار نگرفت.

عصبانی نیستم

فیلم های ایرانی و سینما گران ایرانی تبار در جشنواره
میترا فراهانی، مستند ساز، یکی از داوران اصلی جشنوارۀ امسال بود، ملیکا فروتن داور بخش سازمان عفوء بین الملل.ملیکا فروتن داور بخش مستقل “سازمان عفوء بین الملل” بود
“عصبانی نیستم” تنها فیلم ایرانی که در جشنوارۀ امسال حضور داشت  در بخش پانوراما به نمایش در آمد . فیلم که در بطور همزمان در جشنوارۀ فیلم فجر و برلین روی پرده رفت، در ایران با استقبال ویژه ای روبرو شد. و از سوی دیگر برخی از دست اندر کاران و قدرتمندان تلاش کردند کینه توزانه راه را بر نمایش فیلم در شهرستان ها ببندند  تا عاقبت کارگردان فیلم  رضا درمیشیان “داوطلبانه” و “برای حفظ آرامش”  از شرکت در رقابت  جشنوارۀ فجر انصراف داد.  بازیگران فیلم،  باران کوثری و نوید محمد زاده هستند
“ایرانیان” در بخش فورم به نمایش گداشته شد و مستندی است به کارگردانی مهران تمدن . تمدن که در پاریس زندگی می کند با چهار مرد که سه نفر شان لباس روحانیت در بر داشتند در باغ ییلاقی خانواده در نزدیکی تهران در برابر دوربین با این چهار جانبدار حکومت اسلامی، پیرامون مسائلی نظیر حکومت لائیک، حجاب اجباری، منع آواز خواندن برای زنان و حقوق برابر و آزادی بیان و ادیان به گفت و گو نشست. همسران و فرزندان گروه در آشپزخانه یا اتاق خواب ها حضور داشتند و به ندرت در برابر دوربین ظاهر می شدند. گفت و گو میان مردان در اتاق نشیمن بزرگ خانه شکل می گرفت و همراه بود با شوخی و خنده و براه انداختن بساط کباب که مردان آنرا به عهده می گرفتند. تمدن که آشکارا می گفت جامعۀ لائیک مورد نظرش است و در لفافه تاکید می کرد باوری به دین و ولایت فقیه ندارد، مورد بازجویی قرار گرفت، پاسپورتش را گرفتند و پس از تلاش های زیادی عاقبت اجازۀ خروج  یافت  تا به همسر فرانسوی و فرزندش که در پاریس ساکن هستند بپیوندد؛ با این شرط که دیگر پا به ایران  نگذارد.

“ماکوندو” در بخش رقابت  به نمایش گذاشته شد . کارگردان سودابۀ مرتضایی.

“دو چهرۀ ژانویه” (آمریکا) به کارگردانی  حسین امینی در بخش فیلم های ویژۀ جشنواره به نمایش در آمد.

Nasrin Bassiri
nasrinbassiri@aol.com