بیش از یک ماه از وعده اى که داده شد، گذشت. دست کم باید نیمى از وعده ها عملى مى شد اما مردم مى گویند با این روند امیدى به ساخت خانه هایشان ندارند. برخى گله مندند هنوز زمان کوتاهى از زلزله نگذشته است، اما فراموش شده اند. ….

خراسان:
حدود ۱۰ روز پیش وقتى که به بازدید از مناطق زلزله‌زده آذربایجان شرقى رفتیم، سرما را وقتى شب‌هنگام داخل اتاقى با دیوارهاى آجرى که گرمایى بیشتر از چادر داشت، با ۲ پتوى زمخت هم گرم نمى شدیم، حس کردیم. تازه آن زمان هنوز برف پاییزى زمین را سفید نکرده بود ولى شنیدیم که اخیراً برف نیز در برخى روستاهاى زلزله‌زده باریدن گرفته است. در حالى که مردم همان منطقه، هنوز هم شب را داخل چادر هاى سفید رنگ هلال احمر صبح مى کنند. گلایه مردم زلزله زده، گرماى شدید داخل چادرها در روز و سوز و سرماى آن ها در شب بود.

پاییز براى آن ها که در سردسیرترین نقطه ایران ساکن اند، زمستان است. هنوز پاییز نیامده اما سوز سرماى زمستان دردى بر داغ از دست دادن عزیزان شان افزوده است. غم ازدست‌دادن خانه و کاشانه و سرپناه که دیگر هیچ. مرد خانواده نگران خودش نیست که او مرد است و ستون خانواده. حتى نگران همسرش هم نیست که او هم… پدر نگران کودک ۴ ساله اش است که با چشمان سبز و زیبایش هنوز مبهوت اتفاقى است که افتاده. کودکى که هنوز پاییز نیامده است، شب ها داخل چادر صحرایى سفید رنگ از سرما خودش را در آغوش او مچاله مى کند.

مردم هم چنان سرپناه ندارند
حدود یک ماه است مردم بخشى از آذربایجان شرقى چادر نشین شده اند. مسئولان و به ویژه مردم از ساعات ابتدایى به دادشان رسیدند. اقلام غذایى و غیرغذایى و بهداشتى به موقع به دست شان رسید. اما اکنون دیگر صحبت از اقلام غذایى نیست، صحبت از سرپناه است. اما دولتى هایى که از همان روزهاى ابتدایى به دیدن مردم زلزله زده آذربایجان آمدند، وعده دادند در ۲ ماه و چند روزى که به آغاز پاییز مانده است خانه هاى ویران شده به سرعت بازسازى شود. گفتند مردم نگران فصل سرما نباشند.

بیش از یک ماه از وعده اى که داده شد، گذشت. دست کم باید نیمى از وعده ها عملى مى شد اما مردم مى گویند با این روند امیدى به ساخت خانه هایشان ندارند. برخى گله مندند هنوز زمان کوتاهى از زلزله نگذشته است، اما فراموش شده اند. بعضى با نگرانى از سرماى شب مى گویند و این که بعید است خانه اى تا آغاز فصل پاییز ساخته شود. برخى گفتند مسئولان فقط آمدند و وعده اى دادند و رفتند.

«حسین مرادى» با لهجه شیرین آذرى مى گوید: دولت نشان داد درد مردم را درد خود مى داند. اما الان زمان آن است که دولت کار اصلى را انجام دهد. دولت قول داد پاییز نشده خانه هاى ما را بسازد. ولى ما نگرانیم. آن هم نه به خاطر خودمان، ما تحمل سرما را داریم اما بچه هایمان نمى توانند. هشدارهاى فراوان درباره سردى هوا و ضرورت ساخت سرپناه براى چادر نشینان آذربایجان شرقی، باعث شد تا مسئولان بخش هاى مختلف از همان روزهاى ابتدایى حادثه، از ساخت خانه هاى زلزله زدگان یا اختصاص مبالغ مختلف براى بازسازی، قبل از رسیدن پاییز خبر بدهند.

رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامى در برنامه گفت وگوى ویژه خبرى سیما از پرداخت ۲۰ میلیون تومان وام براى ساخت و ۱۰ میلیون تومان وام براى تعمیرات به آسیب دیدگان خبر داد.

«تابش» با اشاره به تشکیل پرونده براى بیش از ۱۷ هزار واحد مسکونى گفت: تاکنون حدود ۸ هزار واحد آواربرداری، ۳ هزار و ۶۰۰ واحد پى کنى و بیش از ۵۰۰ واحد فنداسیون ها ریخته شده است. وى افزود: بیش از ۵۷ تا ۵۸ واحد اسکلت نصب شده و پوشش سقف هم به تازگى آغاز شده است.

دولت چه تصمیمى دارد؟
سرما زودتر از پاییز به این ناحیه آمده است. این جاست که همه تلاش متخصصان در زمینه مدیریت بحران بر این نکته متمرکز مى شود که آیا دولت براى اسکان موقت زلزله زده ها برنامه اى دارد یا خیر؟
«ا… ورد دهقانى» نماینده مردم ورزقان در مجلس شوراى اسلامى اگرچه معتقد است روند بازسازى دائمى در این مناطق خوب بوده است اما به گفته وی، نمى شود این کار را در ۲ ماه انجام داد.
وى ادامه مى دهد: متأسفانه پس از وقوع زلزله وعده اى به مردم داده شد که عملى شدن آن امکان نداشت. حجم خرابى در منطقه بسیار بالاست. این ویرانى ها در جغرافیایى گسترده تر و حتى بیشتر از زلزله بم بوده است.

وى ادامه مى دهد: دولت اعتقاد داشت که ۲ ماهه مى تواند بازسازى را انجام دهد. در حالى که مطابق برآوردى که ما انجام دادیم، طى دو ماه باید ۳۰ هزار واحد ساخته شود که با توجه به روند موجود این موضوع امکان پذیر نیست. طبق برآورد ما براى ساخت خانه ها طى ۲ ماه، آواربردارى باید ظرف مدت ۱۰ روز انجام مى شد. در حالى که با گذشت یک ماه از زلزله، هنوز همه آوارها برداشته نشده است. از طرف دیگر طى گزارشى رسمى که به ما داده اند تاکنون ۵۰۰ فنداسیون ریخته شده است. این رقم نیز تا ۳۰ هزار واحدى که ما برآورد کرده ایم فاصله زیادى دارد. حتى امکاناتى که در منطقه آماده شده است با ادعایى که آن ها کردند برابر نیست. از این رو امکان پیشرفت ۲ ماهه وجود ندارد و چنین موضوعى غیرممکن است.

همان گونه که هیچ کشورى نتوانسته است این کار را انجام دهد. وى خاطر نشان مى کند: البته اگر دولت بتواند طى این مدت به وعده اش عمل کند و در یک ماه باقى مانده خانه ها را به مردم تحویل دهد، دست آن ها را مى بوسیم. ولى متأسفانه این امکان وجود ندارد.

نماینده مردم ورزقان در مجلس هم چنین از دغدغه ضرورت اسکان موقت مردم منطقه قبل از شروع سرما مى گوید: «دغدغه فعلى ما اسکان موقت براى خانوارهایى است که نمى توانیم خانه هایشان را در این مدت بسازیم. آن ها نباید در فصل سرما و یخبندان دچار مشکل شوند.»
دهقانى ادامه مى دهد: در جلسه اخیر کمیسیون عمران اعلام شد بنیاد مسکن در حال آماده کردن خانه هاى پیش ساخته براى فصل زمستان است. این خانه ها با استفاده از فلزات سبک و ساندویچ پنل هایى که سبک و قابل حمل است ساخته مى شود و قرار است در صورتى که تا فصل سرما خانه هاى دائمى ساخته نشود، از این خانه هاى پیش ساخته استفاده شود. که ما هم از این اقدام استقبال مى کنیم.

مردم منطقه توان بازپرداخت وام ها را ندارند
با این وجود به نظر مى رسد دولتى ها هم به این نتیجه رسیده اند که با توجه به وسعت خرابى ها، امکان بازسازى کامل خرابى هاى زلزله در ۲ ماه وجود ندارد. هر چند نماینده مردم ورزقان در مجلس از روند پى گیرى مشکلات مردم در این منطقه انتقاد مى کند. دهقانى مى گوید: در جلساتى که تاکنون داشتیم از تعامل ضعیف مسئولان مرتبط با نمایندگان انتقاد کردیم. متاسفانه دولت در این مدت یک تصمیم بیشتر نگرفت آن هم روز دوم وقوع زلزله بود. اختصاص ۱۲٫۵ میلیون وام، ۱٫۵ میلیون قرض الحسنه، ۲ میلیون کمک بلاعوض و یک میلیون تومان پول توجیبى تصمیمى بود که آن زمان گرفته شد. پس از آن هم آقاى رحیمى و بقیه ارکان دولت همین ارقام را تکرار کردند اما این ارقام کفایت نمى کند.

وى خاطر نشان مى کند: بنده در همان جلسه به این موضوع اعتراض و اظهار کردم، کسانى که خانه هایشان ویران شده کسانى هستند که دست شان به دهان شان نمى رسد و واقعاً فقیر هستند. این افراد توان بازپرداخت وام بنیاد مسکن را ندارند. در حالى که ما با این تصمیم به افراد زلزله زده یک وام ۱۴ میلیونى و یک وام ۱۰ میلیونى براى احشام تحمیل و آن ها را به بانک مقروض مى کنیم تا برایشان خانه بسازیم. بنابراین لازم است در این موضوع تجدیدنظر شود.

وى مى افزاید: علاوه بر این، وسایل زندگى این افراد زیر آوار مانده است. آن ها براى رفتن به خانه اى که بنیاد مسکن به آن ها تحویل مى دهد، به وسایل زندگى نیاز دارند. به همین دلیل در این جلسات پیشنهاداتى را مطرح کردیم ولى تصمیم آن ها تغییر نکرد.

دهقانى تصریح مى کند: در حال حاضر بسیارى از خیرین، شرکت ها و نهادها براى بازسازى این روستاها اعلام آمادگى کرده اند ولى دولت اجازه این کار را نداده است. دولت مى خواهد کار بازسازى را خودش انجام بدهد. بنابراین اگر افراد خیر به صورت نقدى کمک کنند، مردم خودشان مى توانند شروع به ساخت خانه هایشان کنند.
وى با انتقاد از ضعف مدیریت بحران در کشور مى گوید: در حال حاضر مدیریت ستاد بحران که در وزارت کشور مستقر است، بودجه زیادى در اختیار دارد. رقمى حدود ۸ هزارو ۷۰۰ میلیارد تومان، یعنى ۵ درصد بودجه عمرانى کشور براى این گونه حوادث در اختیار این ستاد است. اما اگر بگوییم ۱۰۰۰ کانکس نیاز داریم تا در صورتى که امکان اسکان دائم مردم تا فصل سرما وجود نداشت، آن ها را در این کانکس ها اسکان بدهیم، مى گویند نداریم.

وى تاکید مى کند: واقعاً چه اشکالى دارد در کشور ما که زلزله خیز است مثلاً ۱۰ هزار کانکس در چند نقطه کشور وجود داشته باشد تا در صورت بروز این گونه حوادث، آن ها را در اختیار مردم قرار دهیم. دهقانى مى افزاید: ابراز این انتقادها به معناى این نیست که به معاندان فرصت دهیم، بلکه تکلیف ما مشخص است. مردم بیش از ۳ دهه پیروامام و رهبرى و نظام و انقلاب بوده اند. مردم به رهبر و مسئولان شان اعتقاد و علاقه دارند، حضور مقام معظم رهبرى در روزهاى اول زلزله براى بازدید از مناطق زلزله زده، مرهمى بر آلام مردم بود. به ویژه وقتى دیدند ایشان با همه مشغله و با زبان روزه، با خودرو براى بازدید آمدند. در حالى که برخى مسئولان با بالگرد فقط چرخى در آسمان منطقه زدند و رفتند.

احداث برخى روستاها، نیازمند مکان یابى جدید
طى ۹۰ سال گذشته، حدود بیش از ۹۰ زلزله مهم در ایران رخ داده است که قدرت ۱۸ مورد آن، بین ۷ تا ۸ ریشتر بوده است. آخرین مورد از این گونه سوانح، زلزله اخیر ورزقان بود. عصر ۲۱ مرداد ماه ۱۳۹۱ ،۲ زمین لرزه به بزرگى ۶٫۲ و ۶ ریشتر شهرستان هاى اهر، ورزقان وهریس در آذربایجان شرقى را لرزاند و سبب تخریب بخش وسیعى از این منطقه شد.

معاون عمرانى استاندار آذربایجان شرقى خسارت زلزله به استان را ۸ هزار میلیارد ریال اعلام کرد. حجم بالاى خساراتى که این حادثه داشت و نیز حوادث مشابهى که طى سال هاى گذشته در مناطق مختلف کشور رخ داده است، همه حکایت از شرایط خاص ایران و زلزله خیز بودن این منطقه دارد. همین موضوع نیز نکته مهمى است که باید از سوى مسئولان در بازسازى هاى نقاط مختلف مورد توجه قرار گیرد، به ویژه کیفیت ساخت وسازها در مناطق روستایى چون بخش بزرگى از خسارات در زلزله اخیر، در مناطق روستایى اتفاق افتاد. بر این اساس به نظر مى رسد ساخت وسازهاى اصولى و همسو با استانداردهاى ساختمان سازی، موضوعى است که نباید به سبب تعجیل در ساخت خانه هاى ویران شده، فراموش شود. در این بحث حتى موضوع جایگیرى مناسب خانه ها و تعیین تکلیف روستاها به لحاظ زمین شناسى که کجا باید احداث شوند یا کدام روستاها باید جابه جا شوند نیز نیازمند بررسى و انجام کار کارشناسى از سوى کارشناسان زمین شناسى است.

«علیرضا رضایى» کارشناس گروه بلایاى طبیعى و مدیریت بحران سازمان زمین شناسى درباره این موضوع چنین توضیح مى دهد: در همه کشورها این امکان وجود دارد که بر اساس نوع سازه هاى موجود، بتوان میزان تخریب ناشى از زمین لرزه را پیش بینى کرد. براى این امر الگوهایى وجود دارد که نشان مى دهد در کدام مناطق احتمال وقوع زلزله بیشتر است.

ضمن آن که مى توان قبل از مقاوم سازى ساختمان ها، مناطق پرخطر را مشخص کرد تا هزینه خسارت ها در بخش هاى مختلف کاهش یابد. وى با اشاره به زلزله اخیر آذربایجان مى گوید: در بحث بازسازى مناطق زلزله زده باید براى احداث روستاهاى جدید مکان یابى صورت گیرد و اصول ساخت وساز نیز در آن ها به درستى رعایت‌شود.

وى به روستاى باجه باج در نزدیکى ورزقان اشاره مى کند و ادامه مى دهد: شدت خرابى ها در این روستا باعث کشته شدن ۳۹ نفر شد. اگر از بالا به این روستا نگاه مى کردید به نظر مى رسید بمبى وسط روستا منفجرشده است. بیشتر خانه هاى این روستا خشتى و گلى با تیرکى چوبى بودند که همه فرو ریختند. فقط در ۲ یا ۳ ساختمان سالم مانده این روستا، حداقل اصول ساخت و ساز رعایت شده بود. اگرچه این خانه ها هم آسیب دیده بودند اما سقف روى سر اعضاى آن خراب نشده بود.

وى توضیح مى دهد: از آن جا که این روستا روى شیب ساخته شده است اثر زمین لرزه بر آن بسیار بیشتر بود، به نحوى که بیشتر از ۹۰ درصد این روستا تخریب شده است.
رضایى مى افزاید: براى احداث دوباره این روستا نیاز به مکان یابى جدید است. اما متاسفانه مردم معمولاً به سبب مسائل قومیتى راضى به تغییر مکان روستا نیستند و این موضوع ممکن است مشکلاتى به همراه داشته باشد.
وى مى افزاید: علاوه بر شیب، زمین و جنس خاک نیز باید مورد توجه قرار گیرد، به همین دلیل لازم است کارگروهى شامل زمین شناسان و مهندسان عمران در برخى مناطق با هم همفکرى کنند و براى این جابه جایى نظر بدهند.

وى خاطرنشان مى کند: نکته مهم دیگر توجه به گسل هاى منطقه است. گسل هاى هر منطقه بر روى نقشه هاى زمین شناسى به صورت نقطه چین مشخص شده است. کارشناسان زمین شناسى به درستى مى توانند آن ها را مشخص کنند. به همین سبب این موضوع باید در نظر گرفته شود که خانه ها را به هیچ وجه روى گسل نسازند در غیر این صورت هر چقدر هم خانه ها بر مبناى اصول ساختمان سازى ساخته شوند باز هم تخریب مى شوند.

وى اضافه مى کند: البته این مسئله در کلان شهرها هم تاکنون رعایت نشده است همان طور که در مورد تهران یا تبریز مناطقى که بر روى خط گسل است دقیقاً مشخص هستند. اما بازهم نه تنها در همان نقاط خانه سازى صورت مى گیرد بلکه برخى از خانه هاى ساخته شده در این مناطق، قیمت هاى سرسام آورى هم دارند.
این کارشناس زمین شناسى تاکید مى کند: به هر صورت نکته مهم این است که از گسل ها دور شویم، از آیین نامه ها و ضوابط ساختمان سازى استفاده کنیم و با رعایت استانداردها، بازسازى و ساخت وساز صحیح داشته باشیم.

رضایى بر مقاوم سازى واحدهاى مسکونى به خصوص در نقاط روستایى کشور تاکید مى کند و مى افزاید: رعایت اصول زمین شناسى و ساختمان سازى در روستاها باید جزو اولویت هاى سیاستگذاران این عرصه قرار گیرد.

متاسفانه زلزله مرداد ماه نشان داد بافت هاى روستایى و مناطق کمتر توسعه یافته در مقابل زلزله بسیار آسیب پذیر است. بنابراین لازم است تا گام هاى اساسى براى مقاوم سازى ساختمان ها برداشته شود. شاید هم بهتر باشد این مقاوم سازى را از روستاهاى زلزله زده آذربایجان شرقى آغاز کنیم. البته فراموش هم نکنیم که پاییز آذربایجان، زمستان زودرس است.