در جریان مذاکرات سه جانبه ایران، برزیل و ترکیه در تهران، ایران با مبادله بخش عمده اورانیوم غنی شده با سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران موافقت کرده است.

بی بی سی
صبح روز دوشنبه، ۲۷ اردیبهشت (۱۷ مه)، خبرگزاری های داخلی ایران گزارش کردند که لولا دا سیلوا و محمود احمدی نژاد، رئیسان جمهوری ایران و برزیل، و رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، مذاکرات سه جانبه خود را “در خصوص مبادله سوخت” در محل اجلاس سران در تهران آغاز کرده اند.

ساعاتی پس از انتشار این خبر، خبرگزاری دولتی ایران – ایرنا – گزارش کرد که رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، گفته است که در نشست سه جانبه وزیران خارجه سه کشور ایران، ترکیه و برزیل توافق شد که ترکیه محل مبادله سوخت هسته ای ایران باشد هرچند خبرگزاری فارس در مخابره سخنان آقای مهمانپرست نوشته بود که “در صورتی که توافق بین ایران، ترکیه و برزیل و گروه وین حاصل شود” محل نگهداری سوخت با حق نظارت ایران و آژانس و سپس مبادله در ترکیه خواهد بود.

منظور مقامات ایرانی از گروه وین، کشورهای آمریکا، روسیه و فرانسه، از اعضای گروه ۱+۵، و همچنین آژانس بین المللی انرژی اتمی است. نمایندگان این گروه پائیز گذشته با نمایندگان ایران در وین ملاقات کردند تا پیشنهاد آژانس بین المللی انرژی اتمی برای خارج کردن یک هزار و دویست کیلوگرم اورانیوم غنی شده از ایران در مقابل ارسال یکصد و بیست کیلوگرم سوخت مورد استفاده در رآکتور تحقیقات پزشکی تهران را مورد بررسی قرار دهند.

همزمان، خبرگزاری های داخلی گزارشی را از نشست خبری مشترک وزیران خارجه ایران، برزیل و ترکیه منتشر کردند و نوشتند که هر سه کشور حق ایران و سایر کشورهای امضا کننده پیمان منع گسترش جنگ افزارهای هسته ای در برخورداری از فن آوری چرخه سوخت اتمی را قبول کرده اند و وزیر خارجه ترکیه هم گفته است اورانیوم ارسالی از ایران تا زمان مبادله، به منزله امانت مردم ایران در خاک ترکیه خواهد بود.

به گزارش ایرنا، آقای مهمانپرست گفته است که “ظرف یک هفته، نامه مبادله سوخت به آژانس بین المللی انرژی اتمی نوشته می شود” که به منزله توافق ایران با خروج بخش عمده ذخیره اورانیوم غنی شده از کشور است.

وی اظهار داشت که “وقتی موافقت نهایی بین ایران و گروه وین به امضا برسد، میزان ۱۲۰۰ کیلوگرم سوخت ما با نظارت ایران و آژانس در ترکیه نگهداری می شود” و افزود که ایران به غنی سازی اورانیوم تا حد ۲۰ درصد ادامه می دهد هر چند مشخص نکرد که این عملیات صرفا در مقیاس آزمایشگاهی صورت می گیرد یا جنبه صنعتی خواهد داشت.

پیشتر، رسانه های خبری ایران از آغاز مذاکرات رهبران سه کشور در حاشیه چهاردهمین اجلاس سران گروه ۱۵ خبر داده بودند که با شرکت رئیسان جمهوری و مقامات ارشد و نمایندگان اکثر کشورهای عضو این گروه و به میزبانی جمهوری اسلامی، رئیس دوره ای گروه ۱۵، در تهران برگزار شده است.

به نقل از رئیس کمیته اطلاع رسانی اجلاس گروه ۱۵ گزارش شده بود که سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و رئیس مذاکرات هسته ای، منوچهر متکی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی و ثمره هاشمی، مشاور ارشد محمود احمدی نژاد از سوی ایران در مذاکرات سه جانبه حضور دارند.

طرح آژانس برای حل بحران
اگرچه مقامات دولتی در مورد دستور کار و محتوای مذاکرات سه جانبه خبری انتشار ندادند اما با توجه به تحولات قبلی و اظهارات مقامات ارشد برزیل و ترکیه، مشخص بود که موضوع این مذاکرات توافق بر سر چگونگی تحویل بخش عمده ای از اورانیوم غنی شده در داخل ایران در برابر دریافت سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران بوده است.

طرح مبادله اورانیوم غنی شده با سوخت رآکتور هسته ای ایران در اکتبر سال گذشته از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی و به منظور حل بحران ناشی از برنامه های اتمی ایران ارائه شد و مورد قبول کشورهای گروه ۱+۵ قرار گرفت اما ایران تا کنون از پذیرش قطعی آن خودداری ورزیده بود.

براساس این پیشنهاد، حدود هفتاد درصد از ذخایر اورانیوم غنی شده در تاسیسات غنی سازی ایران به خارج ارسال می شد و در مقابل، مقادیری میله های سوخت قابل استفاده در رآکتور تحقیقاتی تهران در اختیار جمهوری اسلامی قرار می گرفت.

با اجرای این طرح و خارج شدن بخش عمده ذخیره اورانیوم ایران، نگرانی کشورهای غربی در مورد اقدام جمهوری اسلامی در ادامه غنی سازی ذخیره اورانیوم موجود تا خلوص لازم برای کاربرد در تسلیحات اتمی از میان می رفت در حالیکه ایران هم امکان ادامه فعالیت های غنی سازی در مقیاس کوچک و غیرصنعتی را از دست نمی داد.

در سال های اخیر، دولت ایران غنی سازی اورانیوم را به عنوان یک دستاورد بزرگ فنی و سیاسی قلمداد کرده و آغاز غنی سازی در مقیاس صنعتی را به عنوان یک روز ملی جشن گرفته است.
مقامات جمهوری اسلامی تاکید داشته اند که غنی سازی اورانیوم را حق انکار ناپذیر این کشور می دانند و فعالیت در این زمینه را برای تامین سوخت شمار قابل توجهی نیروگاه های هسته ای که انتظار دارند در آینده ساخته شود لازم دانسته اند.

هنوز نتیجه مذاکرات سه جانبه تهران رسما اعلام نشده اما این جلسه در حالی برگزار می شود که کشورهای غربی ظاهرا توانسته اند موافقت اکثر اعضای شورای امنیت را برای وضع تحریم های شدیدتر بین المللی علیه ایران به دست آورند.

روز جمعه گذشته، رئیس جمهوری روسیه در ملاقات با لولا دا سیلوا، رئیس جمهوری برزیل، گفت که سفر آقای دا سیلوا به تهران ممکن است آخرین فرصت ایران برای حل و فصل اختلاف اتمی قبل از “اقدام” شورای امنیت باشد.

برزیل و ترکیه، که هر دو از اعضای غیر دایم شورای امنیت هستند، کوشیده اند از روابط دوستانه خود با جمهوری اسلامی برای میانجیگری در حل و فصل بحران هسته ای ایران استفاده کنند.

نقش برزیل و ترکیه
با اینهمه، روز جمعه، نخست وزیر ترکیه، که از یونان دیدن می کرد، اعلام داشت که سفر او به تهران نامحتمل است که ظاهرا دلیل آن عدم دریافت تعهد ایران به قبول طرح مبادله سوخت اتمی در ترکیه بود.

آقای اردوغان بعدا تصمیم خود را، احتمالا پس از دریافت تعهد لازم از سوی جمهوری اسلامی، تغییر داد و عازم تهران شد و با اعلام توافق تهران، مقامات ترکیه گفته اند که دیگر برای گسترش تحریم های بین المللی علیه ایران دلیلی وجود ندارد هر چند مصوبات قبلی شورای امنیت شامل خواست های دیگری از ایران، از جمله همکاری نزدیک با آژانس بین المللی، بوده است.

اگرچه جزئیات طرح مورد مذاکره در تهران اعلام نشد، اما پیشتر گفته شده بود که این طرح شامل مبادله ذخیره اورانیوم ایران با سوخت اتمی در خاک ترکیه و مشارکت برزیل در روند تولید و تحویل سوخت رآکتور تهران است.

به نقل از برخی منابع برزیلی گفته شده بود که آن کشور مایل است ماموریت غنی سازی اورانیوم ارسالی ایران را تا حد لازم برای کاربرد در رآکتور تحقیقاتی بر عهده بگیرد.
در طرح اولیه آژانس بین المللی، قرار بود اورانیوم غنی شده در ایران در تاسیسات هسته ای روسیه تا حد خلوص مناسب برای سوخت رآکتور تهران غنی سازی شود و سپس محصول این فرآیند برای تبدیل به میله های سوخت رآکتور در اختیار فرانسه قرار گیرد.

فرانسه از فن آوری لازم برای تولید میله های سوخت مناسب رآکتور اتمی تهران، که در دهه ۱۹۶۰ توسط ایالات متحده ساخته شده، برخوردار است و میله های سوخت هسته ای هم صرفا در رآکتور اتمی در تهران قابل استفاده است و ظاهرا امکان کاربرد آن برای مقاصد دیگر وجود ندارد.

پس از اعلام طرح آژانس بین المللی انرژی اتمی، برخی از کارشناسان هسته ای ایران گفتند که با وجود تحریم های مختلف علیه جمهوری اسلامی، ایران در خلال سی سال گذشته با مانعی در راه خرید سوخت رآکتور تهران مواجه نبوده است.

در زمان طرح پیشنهاد آژانس، گفته می شد که با اجرای این پیشنهاد، بخش عمده ذخیره اورانیوم ایران از دسترس این کشور خارج می شود و با توجه به اینکه ظاهرا در داخل نیز منابع طبیعی اورانیوم به میزان قابل توجه وجود ندارد، کشورهای غربی می توانند امید داشته باشند که دست کم تا چند سال دستیابی جمهوری اسلامی به مواد لازم برای ساخت بمب اتمی منتفی شده باشد.

هنوز نهادهای و شخصیت های سیاسی جمهوری اسلامی، از جمله حامیان و مخالفان دولت، در مورد خبر توافق تهران اظهار نظری نکرده اند و همچنین آژانس بین المللی و کشورهای عضو گروه ۱+۵ نسبت به آن واکنشی نشان نداده اند و مشخص نیست که آیا توافق تهران را جانشین قابل قبولی برای پیشنهاد وین در سال گذشته خواهند دانست و این توافق چه تاثیری بر خواست کشورهای غربی برای تشدید تحریم های ایران خواهد داشت.

در عین حال، محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران، تبادل سوخت براساس توافق تهران را گام نخست در گسترش همکاری های سه جانبه بین ایران، برزیل و ترکیه دانسته و ابراز امیدواری کرده است که گروه ۱+۵ در اجرای این توافق همکاری کند.