بازگشت به صفحه نخست

مختصری درباره جغرافيای ايران

برگرفته از سایت ایران امروز:  http://sabz.iran-emrooz.de/more.php?id=4684_0_20_0_M

كشـور ايران بـا وسعـت ۱،۶۴۰،۱۹۵ كيلومتـر مربـع در نيمـه جنـوبی منطقه معتدل شمالی بين '۰۳، °۲۵ و '۴۷، °۳۹ عرض شمالی از خط استوا و '۱۴، °۴۴ و '۲۰، °۶۳ طول شرقی از نصف النهار گرينويچ قرار دارد. حدود ۹۰ درصد از خاك كشور در محدوده فلات ايران واقع شده است. سرزمين ايران بطور كلی كوهستانی و نيمه خشك بوده و ميانگين ارتفاع آن بيش از ۱۲۰۰ متر از سطح درياست. بيش از نيمی از مساحت كشور را كوهها و ارتفاعات، يك چهارم آن را دشت ها و كمتر از يك چهارم ديگر آن را نيز زمين‌های در دست كشت تشكيل می دهد. پست ترين نقطه داخلی با ارتفاع ۵۶ متر در چاله لوت و بلندترين آن قله دماوند با ارتفاع ۵۶۲۸ متر در ميان رشته كوه البرز قرار دارد، در كناره جنوبی دريای خزر ارتفاع زمين ۲۸ متر پايين تر از سطح دريای آزاد می باشد

تقسيمات كشوری
بر اساس آخرين تقسيمات كشوری (سالنامه آماری كشور ۱۳۷۹) ايران دارای ۲۸ استان، ۲۳۹ شهرستان، ۸۸۵ شهر و ۲۲۹۳ دهستان می باشد.

مشخصات طبيعی
از نظر توپولوژی و مورفولوژی سرزمين ايران فلات نسبتا مرتفعی است كه در بخش ميانی كمربند چين خورده آلپ ـ هيماليا قرار دارد. اين رشته ارتفاعات عظيم كه از اروپا تا آسيای مركزی ادامه پيدا می كند، در ايران به دو شاخه كوههای البرز و زاگرس تقسيم می شود. شاخه جنوبی، رشته كوه زاگرس را می سازد كه به صورت ديواره ای عظيم، ايران مركزی را از جلگه بين النهرين جدا می سازد. اين رشته در جنوب خاوری بصورت سدی تمام سواحل خليج فارس را پوشانده و به رشته مكران وصل و وارد خاك پاكستان می شود.
شاخه شمالی، رشته البرز را بوجود آورده كه از طرف شمال حوزه داخلی را از دريای خزر، و پس از اتصال به رشته كپه داغ، كه امتداد شمال باختری ـ جنوب خاوری دارد، از صحرای قره قوم و خوارزم جدا می كند. در اين نواحی قسمتی از رشته كوههای خاوری ايران با راستای شمالی ـ جنوبی كه بين بلوك لوت در باختر و بلوك هلمند در خاور قرار دارد از شمال به كفه های خواب و از جنوب به رشته مكران می رسد و حصار حوزه مركزی ايران را كامل می كند.
رشته سوم در قسمت ميانی رشته البرز و زاگرس با راستای شمال باختری ـ جنوب خاوری در داخل پهنه فلات مانند مركزی، ضمن برخورد با هسته های موجود مركز ايران، اشكالی متنوع از حوزه های بسته يا درياچه ای بوجود می آورد كه ريخت شناسی كنونی دشت های داخلی را شكل داده است.

آب و هوا
بخش اعظم ايران در مقياس جريان های عمومی نصف النهار جوی، منطبق بر ناحيه نشست هوا است و به اين اعتبار، در يك الگوی يكنواخت توزيع اقليم، در منطقه كمربند مناطق خشك و بيابانی جهان واقع شده است، با اين وجود، تنوع اقليمی در ايران بسيار زياد است.
سه نوع آب و هوا را می توان در ايران تشخيص داد.
ـ آب و هوای بيابانی و نيمه بيابانی: بخش های وسيعی از سرزمين های داخلی و كناره های جنوبی ايران دارای اين نوع آب و هواست. از ويژگی های اين نوع آب و هوا وجود دوره گرمای خشك و طولانی است كه گاه بيش از هفت ماه از سال را در بر می گيرد. ميزان بارش ساليانه در اين نواحی بين ۳۰ ـ ۲۵ ميلی متر متغير است.
ـ آب و هوای كوهستانی: كه خود به دو نوع آب و هوای سرد كوهستانی و آب و هوای معتدل كوهستانی تقسيم می شود.
ـ آب و هوای سرد كوهستانی كه حدود ۴۰۰۰۰ كيلومتر مربع از خاك ايران را به خود اختصاص می دهد. ميزان بارش ساليانه در اين نواحی بيش از ۵۰۰ ميلی متر است.
ـ آب و هوای معتدل كوهستانی كه حدود ۳۰۰۰۰۰ كيلومتر مربع از خاك ايران را به خود اختصاص داده و ميزان بارش ساليانه آن از ۲۵۰ ميلی متر تا ۶۰۰ ميلی متر متغير است.
ـ آب و هوای خزری: كه ناحيه باريك و كم وسعتی است ميان دريای خزر و رشته كوه البرز، با ميزان بارش ساليانه بين ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ ميلی متر.
شكل۲: نقشه متوسط بارندگی ايران
شكل۳: نقشه نواحی اقليمی ايران تنوع اقليم های ايران معلول عوامل متداخلی است كه از مهمترين آنها، گسترش عرض جغرافيايی، امتداد كوهستانها و تغييرات فاحش ارتفاعات در گستره پهناور كشور و بالاخره موقعيت سرزمين نسبت به دريا ها و گستره های آبی مجاور و دور را می توان نام برد.

محيط زيست
اكوسيستم های خشكی و دريايی، گونه های مختلف حيات، دريا ها و رودخانه ها، تالاب‌ها، جنگل‌ها و مراتع از عناصر تشكيل دهنده محيط زيست طبيعی به شمار می روند و هر يك به گونه ای در ايجاد شرايط پايداری حيات موثر واقع می شوند.
اگرچه بخش وسيعی از كشور را مناطق كويری و نيمه خشك و فلات مرتفع تشكيل می دهد و ميزان بارندگی در سطح كشور كم است و تهديدات عليه محيط زيست طبيعی جدی است ولی ايران از نظر تنوع در محيط زيست طبيعی از وضعيت خوبی برخوردار بوده و نمونه هايی از غنی ترين منابع طبيعی را می توان در كشور مشاهده نمود. ايران از نظر تعداد گونه های گياهی يكی از فلورهای غنی جهان بوده و تالاب های كشور نيز به عنوان يكی از منابع غنی زيست محيطی تلقی می شود.

جاذبه‌های جغرافيايی و زمين شناسی ايران
 

درياچه‌ها و چشم انداز های سواحل
ـ جزاير آشوراده، سه جزيره كوچك در ساحل دريای خزر
ـ شبه جزيره ميانكاله يا ميانقلعه، در مجاورت جزاير آشوراده
ـ خليج حسينقلی يا غازانقلی، مصب رود اترك در ساحل دريای خزر
ـ مرداب انزلی
- جزيره خارك ﴿از جزاير مرجانی)
ـ درياچه دوخواهران، شمال دشت لار
ـ درياچه تار و هوير، غرب فيروزكوه و شرق دماوند
ـ درياچه سماء ( ولشت)، در ناحيه شمالی مرزن آباد و بخش كلاردشت
ـ درياچه خلنو، مرز استان تهران و مازندران و انتهای دره بزرگ وارنگرود
ـ درياچه گهر، در جناح غربی رشته اشترانكوه و جنوب تنگه تاپاله
ـ درياچه آوان، استان قزوين و شمال دره الموت
ـ درياچه نئور، مرز استان اردبيل و گيلان در دامنه قله بغروداغ
ـ درياچه فصلی گل، جنوب بلداجی در استان سيستان و بلوچستان

بيابان ها
ـ شهر سوخته
ـ كوير بزرك نمك در حدفاصل خور و طبس با نمايی از پلی گون‌های نمك
ـ برخان‌های زيبای خور و بيابانك

قلل و ارتفاعات
ـ قله دماوند، بلند ترين نقطه ميانی قوس بزرگ شمالی موسوم به البرز، عظيم ترين مظهر آتشفشانی قديم،
سرزمين رستم و سيمرغ و ضحاك، دارای چشمه‌های آب گرم لاريجان، اسك و وانه ـ سهند، سبلان و بزمان، از كوه‌های آتشفشانی با درياچه‌های بسيار زيبا و چشمه‌های متعدد آب گرم

آبهای گرم معدنی
معروف‌ترين چشمه‌های آب گرم به قرار زير می باشد: آب گرم لاريجان، چشمه گوگردی اسك، چشمه‌های گوگردی رامسر، چشمه معدنی استراباكو و عمارت در جاده هراز، چشمه‌های سادات محله، سرعين، پيله دره، سردابه و بوشلی در استان‌های اردبيل و آذربايجان، چشمه‌های گرمسار، خرقان، آب ترش، حسنك و ... در استان مركزی

پديده‌های زمين شناسی
ـ فرسايش در رسوبات نئوژن در گستره مكران، پيرامون جاسك
ـ بازالت‌های منشوری، شرق قله دماوند، شمال پلور، البرز مركزی
ـ بازالت‌های منشوری، تربت حيدريه، بين بخش بايگ و روستای فديهه
ـ بازالت‌های منشوری، معدن گوريد
ـ بازالت‌های منشوری، منطقه ماكو
ـ تخت سليمان و زندان سليمان، تكاب
ـ روستای كندوان
ـ گل فشان‌های چندگانه مكران
ـ كنكرسيون‌های آهك ليمونيتی در آهك های سازند قم
ـ يخچال طبيعی و يخ رفت چكاد كوه
ـ روانه‌های طنابی شكل كوه آرارات در ماكو
ـ ستون‌های باقی مانده از فرسايش (دودكش جن) در منطقه تكاب
ـ ستون‌های معروف به سنگ آدم (آدم داشی) در ماهنشان
ـ دودكش جن در منطقه ماهنشان
ـ فرسايش پوست پيازی در بازالت‌های دماوند

غارها
الف) غارهای حاصل از زلزله يا چين خوردگی
ب) غارهای بادی و يخی
ج)غارهای دست كن
د) غارهای معروف

الف) غارهای حاصل از زلزله يا چين خوردگی
ـ غار اسپهبد خورشيد، در ناحيه دوآب سوادكوه، يكی از بزرگترين طاق‌های دنيا، ناشی از چين خوردگی
ـ غار ايوب، در شهر بابك و در نزديكی روستاهای دهج و طزرج، در اتر جريان گدازه‌های آتشفشانی
ـ چاه ارازه يا چاه ديو، در قريه آب سنجد باقر آباد و بين شهر های نطنز و مورچه خورت

ب) غارهای بادی و يخی
ـ غار يخ مراد، واقع در قريه بزرگ شاه پل در جاده مخصوص تهران چالوس، ازجمله غارهای بزرگ و در نوع خود
بسيار با ارزش

ج)غارهای دست كن
ـ كافركلی يا خانه كافر، مجموعه آبادی اسك، دره سرره، مجموعه بند كنار، مجموعه دره آينه منون، مجموعه
۴ تن، مجموعه دره نياك، مجموعه كنارانجام، مجموعه پلمون، مجموعه گزنه، مجموعه كهرود، مجموعه كيان، مجموعه پنجاب، واقع در طول دره هراز از آبادی اسك تا پنجاب به طول ۴۲ كيلومتر ـ غار كوگان، در خرم آباد
ـ غار كرفتو، واقع در جنوب غربی شهر تكاب و در مسير شهر سقز
ـ غار قلعه جوق، در مسير جاده ساوه به همدان در ۲ كيلومتری آبادی قلعه جوق
ـ معابد مهری، در جنوب شرق مراغه و در دهكده ورجودی
ـ غار نياسر، در قريه بزگ و خوش منظره نياسر درشمال غربی كاشان

د) غارهای معروف كه عبارتند از:
ـ غار عليصدر، همدان
ـ غار كتله خور، زنجان
ـ غار پراو، در شمال شرق كرمانشاه و دامنه كوه پراو
ـ غار ترنگ، در شهرستان بافت و روستای طرنگ
ـ غار مغان، در جنوب شرق مشهد و در دره دامغان
ـ غار رود افشان، در امتداد جاده فيروزكوه و نرسيده به دليچای
ـ غار چال نخچير، واقع در شمال شرقی شهرستان دليجان و نزديك به راه دليجان نراق
ـ غار كهك، واقع در راه دليجان اراك، در محل دوراهی سلفچگان و مجاور روستای كهك
ـ غار كبوتر يا هامپوبيل، در جنوب شرقی مراغه و در مجاورت روستای موردی چای
ـ غار پرقيستان، در منطقه عمومی اسفراين و در مجاورت روستای گسك

مرجع: سايت پايگاه ملی داده‌های علوم زمين كشور
http://www.ngdir.ir/

بازگشت به صفحه نخست