روزنامه شرق دوشنبه 11 خرداد 1383، 31 می 2004
محمدحسن ايپكچى:
براساس گزارش صندوق كودكان سازمان ملل متحد (يونيسف)، تجارت و قاچاق انسان يكى از
مشكلات كنونى كشور هاى آفريقايى است. اينك در ۵۳ كشور آفريقايى، قاچاق و استثمار
كودكان مهم ترين معضل دردناك محسوب مى شود. گروهى كه به زور به بردگى، سربازى و
فحشا كشانده مى شوند. در قاره آفريقا، كودكان دو برابر زنان در دادوستد قاچاق قرار
دارند.
اين گزارش تحقيقى مى افزايد: نزديك ۸۹ درصد كشور هاى آفريقايى مبادرت به تجارت
انسانى به برون و درون مرزى داشته اند اما ۳۴ درصد از آنها اقدام به تجارت برده به
كشور هاى حوزه اروپا كرده اند.
گفته مى شود فقر، مهاجرت هاى بومى و درگيرى هاى قومى از جمله علل موثر در پديده فوق
هستند. ۲۶ درصد بررسى ها نشان مى دهد كه منطقه خاورميانه يكى از مقاصد داد وستد
انسانى آفريقا بيان شده است. كشور آفريقايى نيجريه از دوازده كشور آفريقايى ديگر
خيل عظيمى از كودكان و زنان قاچاق را دارد اما در عين حال نيجريه نيز نسبت به
صادرات قاچاق انسانى بيكار نمانده است.
عمده كودكان قاچاق به واسطه ازهم پاشيدگى خانواده گسترش مى يابد كه نه لزوماً متصل
به رفتار هاى جرم خيز يا به تعبيرى جرم و جنايت، اما به هر حال مى تواند ريشه
اجتماعى خود را از خانواده هاى گسترده سنتى داشته باشد كه فقر درآمد حيات آنها را
به ممات تبديل ساخته است.
وضعيت «ژوزف»، نوجوان سيزده ساله اهل «بنين» نمونه اى از چنين حالتى است. زمانى كه
او همراه خانواده اش به منظور زندگى اقتصادى بهتر به كشور همسايه «توگو» مهاجرت
كردند مجبور بود روزانه از ساعت ۵ صبح تا ۲۳ شب يكسره كار مشقت آورى را انجام دهد
كه در بسا موارد با تنبيه بدنى نيز همراه بود. بعد از سه سال كار سخت و كسب درآمدى
ناچيز توانست با خانواده اش تماس بگيرد تا توسط عمويش از بند رهايى يابد. اينك او
با داشتن شانزده سال سن مى تواند دوباره به مدرسه برود و طعم زندگى را كمى بچشد. او
پس از مراجعت به بنين گفت: «بسيار مسرور شدم چرا كه توانستم دوباره برادر كوچكم را
ببينم.» بررسى فوق نشان مى دهد كه قاچاق انسانى در آفريقا معضلى چندعلتى است.
هر چند پديده فوق ناشى از فقر اقتصادى است و كودكان و زنان آفريقايى مورد معامله
قرار مى گيرند اما در عين حال مى تواند از طريق فرآيند مهاجرت (كودكان) پديدار شود.
در راستاى اين مهاجرت چون راه هاى قانونى آن براى طيف كودكان بسيار سخت است لذا به
ناچار از طريق قاچاق اين كار عملى مى شود. البته آمار واقعى كودكان و زنان قربانى
در دست نيست اما گفته مى شود به ميليون ها نفر مى رسد.
«يونيسف» در حال تهيه گزارش كاملى از قاچاق انسانى در قاره آفريقا به منظور اجلاس
وزراى آفريقايى كه به زودى قرار است در بنين تشكيل شود است. اميد مى رود تا طرح
عملى مقابله با مشكل فوق به ويژه براى كودكان در اجلاس ارائه شود.
در عين حال يونيسف تخمين مى زند كه قاچاق انسان در غرب آفريقا سودآورترين شغل است
البته موادمخدر و تجارت اسلحه مقام اول را دارا است. خيابان هاى نيجريه مملو از
كودكان خيابانى است و از صد ها هزار كودك خيابانى كه در خيابان هاى شهر هاى ثروتمند
نفتى اين كشور پراكنده اند شايد ۴۰ درصد آنها مورد خريد و فروش واقع شده باشند.
معمولاً دختران براى مشاغل خانگى فروش مى روند يا اينكه به نوعى به راه فساد و فحشا
كشانده مى شوند ولى پسر ها در مزارع به مشاغل سخت ۱۲ ساعت كار در روز برده شده و
مورد استثمار قرار مى گيرند.
در نيجريه كودكان بلافاصله پس از رشدى نه چندان لازم وارد بازار كار شده و درصورتى
كه حادثه اى خاص رخ ندهد با روزى كمتر از يك دلار دستمزد روز را به شب مى رسانند
تازه اين پول ناچيز را مادرش بايد براى تهيه غذاى لايموت براى كودك پنج ساله اش صرف
نمايد. برادر ۹ ساله، در اين جامعه بايد براى تامين زندگى جان بكند و كارى كند تا
گريه هاى مادرش را كمتر پاك كند.
در واقع، طبق نظر يونيسف در حال حاضر ۱۵ ميليون «كودك كار» در شرايط استثمارى در
كشور نيجريه در آفريقاى غربى مشغول كار سخت هستند. اما آيا به راستى مى توان قرن ۲۱
را سده ظهور مجدد بردگى و قاچاق انسان در آفريقا نام نهاد؟
همين طور تحقيقات مراكز اجتماعى مربوط در انگلستان نشان مى دهد كه عمده انگيزه
مهاجرت يا قاچاق كودكان و زنان جوان غرب آ فريقا به اروپا و به خصوص انگليس، نوعى
خاص از برداشت فرهنگ سنتى آفريقايى است كه اعتقاد دارد كودكان يا بايد در
خانواده هاى گسترده باشند يا نزد دوستانى كه كنار آنها بتوانند درس بخوانند و يا
اينكه ضمن همنشينى با آنها كارى را پيدا كنند.
در حال حاضر بين ۸ الى ۱۰ هزار كودك فرزند خوانده خصوصى در انگلستان زندگى مى كنند
كه اكثر آنها از غرب آفريقا هستند. محققان مى گويند آنچه در ساختار گذشته خانواده
آفريقايى ديده مى شد تربيت و نگهدارى كودكان در نظام خانواده گسترده بود اما اينك
ما شاهد تغيير الگوى خانواده آفريقايى هستيم چرا كه ديگر سازمان خانواده ثبات ندارد
و به جاى حفظ كودكان آنها را به نقاط دوردست و حتى برون سرحدات مرزى گسيل مى دارند.
پديده «كودكان كار» يكى از مهم ترين اخبار مطبوعات كشور هاى غرب آفريقا در سال
گذشته ميلادى بود كه به دنبال آن اين خبر نيز درج شده بود كه تقريباً نيمى از
شكلات هاى توليدى در آمريكا از دانه هاى كاكائو از سرزمين ساحل عاج به دست مى آيد
كه آن هم توسط كار سخت كودكان و نوجوانان آفريقايى است.
كشور توگو نيز از جمله سرزمين هاى غرب آفريقاست كه دختران و پسران به استثمار كشيده
شده اند و لذا دولت توگو جريمه هاى سنگين از ۱۵۰۰ تا ۱۵۰۰۰ دلار آمريكا را براى
قاچاق كودكان و استثمار آنها وضع كرده است.
از سويى ديگر، جامعه اقتصادى غرب آفريقا (اكوآس) اعلام كرد حدود ۲۰۰ هزار كودك در
مركز و غرب آفريقا به بردگى كشيده شده اند. در پايان اجلاس دو روزه جامعه فوق در
اكرا پايتخت غنا پانزده عضو اين نشست تصميمات مهمى را در اين خصوص گرفتند. كار
مشقت بار كودكان آفريقاى غربى عمدتاً در زمين هاى كشاورزى (كاكائو) بوده و طبق
برآورد موسسه بين المللى كشاورزى صحراى آفريقا در نيجريه، ۲۵۴ هزار كودك واقعاً در
شرايط كارى سخت خاصه در بخش كشاورزى مشغول كار هستند. البته بايد گفت معضل كار
كودكان حداقل نه تنها در غرب آفريقا و قاره فوق بلكه در سطح كشور هاى جهان سوم شايع
است. اين در حالى است كه طبق ماده (۱۳۸) قانون بين المللى كار به كارگيرى كودكان
زير ۱۵ سال ممنوع است.