بهرام رحمانی: آیا جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی منتقد حکومت عربستان، کشته شده است؟!
اگر واقعا جمال خاشقجی از سوی ماموران دولت عربستان ربوده یا کشته شده باشد، این برای محمد بن سلمان فاجعه‌ای بزرگ و برای عربستان و همه کشورهای حوزه خلیج فارس، یک تراژدی تازه خواهد بود. اگر ثابت شود که ربایش یا قتل جمال کار دولت عربستان بوده، آیا رهبران کشورهای غربی و ترکیه و سرمایه‌گذاران آنها چه عکس‌العمللی نشان خواهند داد؟ ….
————————————————-
آیا جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی منتقد حکومت عربستان، کشته شده است؟!
بهرام رحمانی
bahram.rehmani@gmail.com
مسئله مفقود و یا کشته شدن «جمال خاشقجی» روزنامه‌نگار معروف عربستان سعودی در استانبول، به‌یک کشمکش پیچیده دولت‌های ترکیه، عربستان، آمریکا و … تبدیل شده است. مقامات و رسانه‌های ترکیه نیز در این مورد به‌طور مرتب اخبار و گزارشات ضد و نقیضی را منتشر می‌کنند.
از زمان اعلام خبر ناپدید شدن این روزنامه‌نگار سعودی، رسانه‌های به نقل از منابع ناشناس روایت‌های متعددی منتشر کردند و از خبر ناپدید شدن یک انسان، به‌عنوان فرصتی برای تسویه سوء‌استفاده‌های سیاسی به بدترین شکل ممکن، استفاده کردند. این موضوع به‌نحوی بود که تصویر گردشگران عادی سعودی را نیز در فرودگاه ترکیه تحت تاثیر قرار داد.
یاسین اکتای مشاور رجب طیب اردوغان، سناریوهای مطرح شده و هر آن‌چه که میتوان درباره سرنوشت خاشقجی متصور شد را مانند ضرب‌المثل «تیری به تاریکی رها کردن» دانست.
اکتای پنج‌شنبه ۱۱ اکتبر در روزنامه «ینی شفق» ترکیه نوشت، حمله به سعودی به‌دلیل این مسئله مبهم، معنایی ندارد. او در ادامه توضیح داد که میتوان بی‌نهایت سیناریوی خیالی برای حادثه ناپدید شدن خاشقجی متصور شد اما دیری نخواهد پایید که هر کدام از این سناریوها می‌تواند به تیری به تاریکی رها کردن، تبدیل شود.
او همچنین افزود، «در واکنش به حادثه ناپدید شدن خاشقجی بی‌معنی است که خشم را علیه سعودی فرود آورد، زیرا که ترکیه و سعودی دارای یک سرنوشت هستند و به یکدیگر نیاز دارند.»
این مقام ترک پیش‌تر در مصاحبه‌های تلویزیونی خود در روز دوشنبه به احتمال وجود توطئه‌ای برای به هم زدن روابط بین سعودی و ترکیه و یا احتمال دست داشتن طرفی ثالث یا افرادی که به «دولت در سایه» معروف هستند، در ربودن خاشقجی، اشاره کرد.
مشاور رییس جمهوری ترکیه همچنین ضمن تاکید بر عمق و ریشه تاریخی روابط ترکیه با سعودی، ابراز امیدواری کرد این روابط تحت تاثیر حادثه اخیر قرار نگیرند.
ریاست‌جمهوری ترکیه روز پنج‌شنبه ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸ اعلام کرد ریاض و آنکارا به پیشنهاد سعودی تصمیم گرفته‌اند کارگروه مشترکی برای مشخص شدن سرنوشت جمال خاشقجی تشکیل دهند.
ابراهیم قالن، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه روز پنج‌شنبه خبر تشکیل این کارگروه مشترک را اعلام کرد. جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی روز سه‌شنبه هفته گذشته ناپدید شد.
قالن گفت که به پیشنهاد سعودی، تصمیم گرفته شد یک کارگروه مشترک برای بررسی همه جوانب حادثه ناپدید شدن خاشقجی تشکیل شود.
جمال خاشقجی و نامزد ترکیه‌اش خدیجه چنگیز
رسانه‌های قطری و ترکیه‌ای داستان جدیدی درباره یک گروه هواپیمای خصوصی سعودی مطرح کردند و آن را به ناپدید شدن خاشقجی در استانبول مرتبط کردند ولی بعدا اعلام شد همه این داستان‌ها نه به گروه هواپیمای خصوصی ادعا شده که به چند گردشگر عادی سعودی حاضر در فرودگاه ارتباط دارد.
مقامات امنیتی رسمی ترکیه روز سه‌شنبه ۹ اکتبر، اعلام کرد که هواپیمای خصوصی سعودی قبل از ترک فرودگاه به دقت بازرسی شده و درون آن هیچ چیزی غیرطبیعی یا چیزی که به خاشقجی ارتباط داشته باشد، پیدا نشده است.
در همین زمینه نیز تصاویری که ادعا شد به نیروهای امنیتی که با یک هواپیمای خصوصی به ترکیه آمده‌اند، مرتبط است، نشان داد آنها مسافران عادی در فرودگاه شلوغ استانبول بوده‌اند. سالن پرواز هواپیماهای خصوصی نیز صف مسافران ندارد. در تصاویر به‌وضوح دیده می‌شود مردی وارد فرودگاه شده و در پشت سر او همسرش حضور دارد و آنها مسافرانی عادی بوده‌اند.
روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز، یک خبر جعلی متعلق به ماجرای ناپدید شدن جمال خاشقجی روزنامه‌نگار سعودی در ترکیه را حذف کرد.
این روزنامه در توئیتی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی توئیتر نوشت: «تذکر هیئت تحریریه: یک توئیت را درباره این ماجرا حذف کردیم.»
این روزنامه در توئیتی خبری جعلی منتشر کرده بود که ۱۵ سعودی را به کشتن خاشقجی متهم می‌کرد.
این روزنامه اقدام به انتشار این خبر کرد که منتسب به منابعی مسئول در ترکیه شده بود و جزئیات و تصاویری هم در آن گنجانده شده بود.
نیویورک تایمز به جای آن، خبری از سخنان مقام‌های ترکیه درباره ماجرا منتشر کرد.
البته این پایان ماجرا نبود. کاربران توئیتر، اظهار نظرهای بسیاری در این باره کردند. یکی از آنها نوشت: «توئیت‌های بیش‌تری در آینده حذف خواهید کرد.»
برخی اما اقدام روزنامه در حذف خبر را پس از مشخص شدن غیر دقیق بودن اطلاعات «شجاع» توصیف کردند.
از سوی دیگر، به‌گزارش واشنگتن‌پست، ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸ – ۱۹ مهر ۱۳۹۷، دولت ترکیه به آمریکا اطلاع داده است که «فایل‌های صوتی و تصویری را به‌دست آورده است که قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار عربستانی در داخل ساختمان کنسولگری این کشور در استانبول را تایید می‌کند.»
واشنگتن پست می‌گوید منابع مطلع به‌این روزنامه گفته‌اند که صدای «بازجویی، شکنجه و قتل» و همین‌طور «کتک خوردن» جمال قاشقچی ضبط شده و در اختیار دولت ترکیه است.
هنوز مشخص نیست که این فایل‌ها چگونه در اختیار دولت ترکیه قرار گرفته و آیا برای بررسی در اختیار مقام‌های آمریکایی گذاشته شده‌اند یا نه؟
هم‌زمان دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا که تحت فشار افکار عمومی و کنگره آمریکا است تا نسبت به این واقعه واکنش نشان دهد، در آخرین اظهارنظر خود به خبرنگاران گفته به‌نظرش «منطقی نیست که معامله تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری با عربستان را بر هم بزند.»
«دقت کنید. اگر ما به آنها ۱۱۰ میلیارد دلار سلاح نفروشیم آنها می‌روند از روسیه و چین میخرند و این به‌نفع ما نیست… کارهای دیگری می‌توانیم بکنیم.»
رییس جمهوری آمریکا در ادامه اظهارتش گفت: «تا آن‌جا که من می‌دانم این در خاک ترکیه اتفاق افتاده و او(جمال خاشقجی) هم آمریکایی نبوده… اقامت دائم آمریکا را داشته… اما ما کارهای دیگری می‌توانیم بکنیم… ابتدا باید بفهمیم چه شده.»
قرارداد تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری که ترامپ از آن سخن گفته یک سال پیش میان واشنگتن و ریاض منعقد شد و در لقب بزرگ‌ترین قرارداد تسلیحاتی در تاریخ آمریکا را به خود اختصاص داد.
پیش از آن هم باراک اوباما، رییس‌جمهور قبلی آمریکا طی سفری به ریاض مقدمات قرارداد تسلیحاتی ۶۰ میلیارد دلاری را با ملک سلمان، پادشاه عربستان امضاء کرده بود.
در همین حال، رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه بار دیگر از عربستان خواسته تصاویر دوربین‌های مداربسته کنسولگری خود در استانبول را منتشر کند و تاکید کرده کشورش نمی‌تواند در این مورد «کوتاه بیاید.»
اردوغان در گفتگو با روزنامه حریت ترکیه احتمال این که سیستم مداربسته در داخل ساختمان کنسولگری عربستان در استانبول وجود نداشته باشد را رد کرده و گفته: «عربستان از آخرین تکنولوژی‌ها برخوردار است… یک پشه، مگس یا یک پرنده پر بزند سیستم‌ها آن را ثبت می‌کنند.»
این تازه‌ترین اردوغان به موضوع ناپدید شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار و منتقد برجسته عربستانی است.
ترکیه با انتشار تصاویر دوربین شهری مقابل در ورودی کنسولگری ساعت دقیق ورود جمال خاشقجی به این ساختمان را منتشر کرده و می‌گوید این دوربین هیچ تصویری از لحظه خروج او ثبت نکرده است.
هم‌زمان گزارش‌های مختلفی در رسانه‌ها از تمرکز کارآگاهان ترکیه بروی ساعت مچی جمال خاشقجی منتشر و گفته شده در صورت برقراری ارتباطات هم‌زمان میان اپل واچ آقای خاشقجی و گوشی آیفون او که در دست نامزدش خدیجه در بیرون کنسولگری بوده، ممکن است بتوان اطلاعاتی در مورد نقاط دقیق حضور خاشقجی در داخل ساختمان و حتی ضربان قلب او به دست آورد.
خدیجه که روز سه‌شنبه گذشته مقابل کنسولگری عربستان منتظر بازگشت جمال خاشقجی بود، در یادداشتی احساسی در روزنامه واشنگتن‌پست از دونالد ترامپ و همسرش ملانیا خواسته بود در پیدا کردن نامزدش او را یاری کنند.»
دولت آمریکا در ۱۰ روز گذشته تحت فشار افکار عمومی و جناح‌های سیاسی این کشور بوده تا با توجه به روابط بسیار نزدیک خود با ریاض، در مورد سرنوشت خاشقجی اقدام کند.
روزنامه واشنگتن‌پست روز گذشته یادآوری کرده بود که هدف ترکیه این است که به تدریج فشار سیاسی بر پادشاهی عربستان سعودی را افزایش دهد و در همان حال زمینه سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در ترکیه را فراهم بیاورد و روابط فی‌مابین را هم که به دلیل حضور نظامی ترکیه در قطر و سوریه به تیرگی گراییده بود بیش از این به خطر نیندازد. دولت ترامپ هم اعلام کرده که پرونده خاشقجی را پیگیری می‌کند. رییس جمهور آمریکا به فاکس نیوز گفته است که به دلایل اقتصادی مایل نیست صدور سلاح به عربستان سعودی را متوقف کند.
جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی منتقد حکومت عربستان که با واشنگتن‌پست همکاری می‌کند، چند روز است که در ترکیه ناپدید شده است. او به‌‌کنسولگری عربستان در استانبول رفته بود تا برای ازدواج خود گواهی تجرد بگیرد. عربستان می‌گوید او از کنسولگری خارج شده و ترکیه می‌گوید او هم‌چنان در کنسولگری است. مدافعان حقوق روزنامه‌نگاران خواهان روشن شدن سرنوشت خاشقجی هستند.
جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد سعودی ظهر روز سه‌شنبه ۲ اکتبر ۱۰ مهر به کنسولگری عربستان سعودی در استانبول مراجعه کرده و دیگر بازنگشته و هم‌چنان اثری از او نیست.
الی لوپز، سردبیر بخش نظرات روزنامه واشنگتن‌پست خبر ناپدید شدن همکار خود را اعلام کرد و گفت: «این ناعادلانه است که او را به‌دلیل کار خود به‌عنوان روزنامه‌نگار و مفسر، بازداشت کرده باشد.»
جمال خاشقجی مدت‌ها به‌عنوان روزنامه‌نگار نزدیک به حکومت عربستان سعودی شناخته می‌شد اما در ماه‌های اخیر حکومت را مورد انتقاد قرار می‌داد. او پس از انتقاد از تصمیمات شاهزاده سعودی، محمد بن سلمان و مداخله نظامی ریاض در یمن، سال گذشته از بیم دستگیری، از کشور گریخت و به آمریکا رفت.
دولت آمریکا اعلام کرده که به‌دنبال اطلاعات بیش‌تری در مورد سرنوشت خاشقجی است.
خدیجه آ.، نامزد جمال خاشقجی که ترکیه‌ای است و نخواست نام کامل خود را اعلام کند، گفته است که همسر آینده‌اش ساعت ۱۳ روز سه‌شنبه به‌وقت اروپا به کنسولگری عربستان سعودی در استانبول رفته بود تا برای کارهای اداری ازدواج‌شان گواهی مبنی بر اینکه پیش از این ازدواج نکرده است را دریافت کند و او در بیرون از کنسولگری ساعت‌ها منتظر او مانده اما خاشقجی هرگز از کنسولگری خارج نشده است.
توران کیسلکچی، یکی از دوستان ترکیه‌ای روزنامه‌نگار سعودی و از مسئولان یک انجمن روزنامه‌نگاری ترک ـ سعودی گفته که با مقامات ترکیه تماس گرفته است. آنها گفته‌اند: «از نزدیک مسئله را دنبال خواهیم می‌کنیم. ما مطمئنیم که جمال در داخل کنسولگری بازداشت شده مگر آن‌که کنسولگری یک تونل داشته باشد.»
رویترز نیز به‌نقل از مقامات ترکیه گفته که خاشقجی هنوز در کنسولگری عربستان سعودی است. ابراهیم کالین، سخنگوی رییس جمهوری ترکیه هم این خبر را تایید کرده و گفته است که وزارت امور خارجه و پلیس ترکیه «به دنبال پرونده» هستند و «ارتباط میان مقامات ترکیه و مقامات عربستان سعودی برقرار است.»
سازمان گزارشگران بدون مرز ناپدیدشدن روزنامه‌نگار سعودی را «بسیار نگران‌کننده» خوانده و از مقامات عربستان سعودی و ترکیه خواسته است «اقدامات لازم را انجام دهند تا او هر چه زودتر پیدا شود.»
کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران (CPJ)که مقر آن در نیویورک است موضوع ناپدید شدن جمال خاشقجی را «نگران‌کننده» دانسته و از مقامات سعودی خواسته است که «فوراً اعلام کنند که او کجاست.»
با این حال مقامات سعودی می‌گویند خاشقجی سالم از کنسولگری عربستان خارج شده است. خبرگزاری رسمی سعودی (SPA)بیانیه کنسولگری عربستان سعودی در استانبول را منتشر کرده که در آن آمده است: «اقدامات لازم برای پیگیری ماجرا و هماهنگی با مقامات محلی ترکیه به‌منظور یافتن سرنخ ناپدید شدن جمال خاشقجی پس از خروج از ساختمان کنسولگری انجام خواهد شد.»
جمال خاشقجی سپتامبر ۲۰۱۷ در مقاله‌ای در واشنگتن‌پست نوشته بود: «وقتی از ترس، ارعاب، دستگیری و محکومیت عمومی روشنفکران و رهبران مذهبی که جرات ارائه نظرات‌شان را دارند سخن می‌گویم یعنی که من از عربستان سعودی آمده‌ام؛ تعجب می‌کنید؟»
در همان ماه او اعلام کرد که از فعالیت در روزنامه الحیات، متعلق به شاهزاده سعودی، خالد بن سلطان السعود، ممنوع شده است.
روزنامه صباح نزدیک به دولت رجب طیب اردوغان، صبح چهارشنبه ۱۰ اکتبر – ۱۸ مهر تصاویر و اسامی ۱۵ مامور امنیتی سعودی را به‌عنوان عاملان قتل، جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی منتشر کرده است. در همان حال نیویورک‌تایمز هم به نقل از منابعی که در اختیار دارد، در گزارش تایید نشده‌ای جزئیات قتل این روزنامه‌نگار منتقد حکومت سعودی را شرح داده است.
این تصاویر از دوربین‌های مداربسته در بخش کنترل گذرنامه فرودگاه استانبول به‌دست آمده است. صباح گزارش داده که این اشخاص در دو نوبت و جدا از هم وارد فرودگاه استانبول شده‌اند.
صباح اطلاعات بیش‌تری درباره آن‌چه این ۱۵ سعودی در استانبول انجام داده‌اند ارائه نداده اما تاکید کرده که این فهرست پیش‌بینی‌ها درباره دست داشتن این تیم ۱۵ نفره در ناپدید شدن خاشقجی را تقویت می‌کند.
نیویورک‌تایمز نیز بر اساس منابع خبری خود اعلام کرده که روزنامه‌نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول به‌قتل رسیده. نیویورک تایمز گزارش داده که در هیات ۱۵۱۵ نفره‌ای که برای قتل خاشقجی وارد استانبول شده بودند، یک کارشناس پزشکی قانونی نیز حضور داشته.
نیویورک‌تایمز می‌نویسد که این کارشناس جنازه روزنامه‌نگار منتقد را مثله کرده. بعد از پایان عملیات هم این گروه در عرض دو ساعت خاک ترکیه را با هواپیماهای مختلف به‌مقصد چند کشور ترک کرده‌اند. یک مقام امنیتی که نام او افشا نشده و این اطلاعات را در اختیار نیویورک‌تایمز قرار داده، عملیات قتل روزنامه‌نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول را با فیلم «داستان عامه‌پسند» یا «پالپ فیکشن» ساخته کوئنتین تارانتینو مقایسه کرده است.
گزارش نیویورک‌تایمز از جزئیات یاد شده تایید نشده است. شبکه الجزیره هم اعلام کرده که نمی‌تواند به‌طور مستقل گزارش نیویورک‌تایمز را تایید کند.
هم‌زمان وزارت خارجه ترکیه اعلام کرده که با توافق مقامات سعودی، ماموران امنیتی ترکیه از ساختمان کنسولگری بازدید خواهند کرد. هنوز اطلاعاتی در مورد نتایج احتمالی بازرسی منتشر نشده است.
مفقود شدن جمال خاشقجى ممکن است تنش‌ها بین ترکیه و عربستان سعودی را افزایش دهد. عربستان سعودی از افزایش قدرت نظامی ترکیه و حضور این کشور در شمال سوریه و از پایگاه نظامی ترکیه در قطر و همچنین حمایت اردوغان از اسلام‌گرایان در استان ادلب سوریه خشنود نیست. از سوی دیگر، ترکیه هم از حمایت عربستان سعودی از کودتای سال ۲۰۱۳ علیه محمد مرسی، رییس جمهور سابق مصر ناراضی است و به‌همین سبب روزنامه‌نگاران و نویسندگان طرفدار اخوان‌المسلمین را در خاک ترکیه پذیرا شده است.
خاشقجى به‌طور منظم در انتقاد از سیاست‌های محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی مقالاتی در روزنامه «واشنگتن‌پست» منتشر می‌کرد. واشنگتن پست می‌نویسد دولت ترکیه که با بحران اقتصادی مواجه است، از درگیری با عربستان سعودی پرهیز دارد.
رییس جمهور آمریکا، معاون او، وزیر خارجه این کشور نیز از ناپدید شدن خاشقجی اظهار نگرانی کرده‌اند. سناتور لیندزی گراهام از سیاست‌مداران متنفذ جمهوری‌خواه آمریکا نیز اعلام کرده اگر حکومت سعودی در این ماجرا مرتکب جنایت شده باشد، این امر به شکل جدی بر روابط واشنگتن – ریاض تاثیر خواهد گذاشت.
اردوغان رییس جمهور ترکیه می‌گوید عربستان سعودی می‌بایست ثابت کند که جمال خاشفجی، روزنامه‌نگار ناپدید شده منتقد حکومت سعودی، از کنسولگری عربستان در استانبول خارج شده است. رییس جمهور آمریکا، معاون او، وزیر خارجه این کشور نیز از ناپدید شدن خاشقجى اظهار نگرانی کرده‌اند.
رجب طیب اردوغان، دوشنبه ۸ اکتبر – ۱۶ مهر در یک نشست خبری در بوداپست با اشاره به ناپدید شدن خاشفجی از عربستان سعودی خواست ثابت کند که این روزنامه‌نگار منتقد از کنسولگری این کشور در استانبول خارج شده است:
«ما می‌بایست هرچه سریع‌تر نتیجه تحقیقات را معلوم کنیم. کارمندان کنسولگری عربستان نمی‌توانند بی‌سند و مدرک بگویند که او از کنسولگری خارج شده و از خودشان رفع مسئولیت کنند.»
اردوغان که خود به دشمن آزادی بیان در ترکیه معروف است و تاکنون صدها رسانه را تعطیل کرده و بسیاری از روزنامه‌نگاران را نیز زندانی کرده است اکنون گفته که چون شخصا با روزنامه نگار سعودی دوست بوده اعلام کرده که شخصا این پرونده را پیگیری می‌کند گفته است هیچ سندی مبنی بر قتل روزنامه‌نگار منتقد پادشاهی سعودی در دست نیست.
پادشاهی سعودی دوشنبه ۵ اکتبر خاطرنشان کرده که کمال همکاری را در تحقیقات لازم با دوات ترکیه انجام خواهد داد. به‌گزارش شبکه تلویزیونی «ان تی وی» ترکیه، دولت ترکیه از عربستان سعودی تقاضا کرده که اجازه دهد کنسولگری این کشور در محله بشیکتاش استانبول تفتیش شود. وزارت خارجه ترکیه تاکنون دو بار سفیر عربستان سعودی در این کشور را برای پاسخ‌گویی احضار کرده است.
دو منبع مطلع از تحقیقات پلیس ترکیه شنبه گذشته جزئیات بیش‌تری در اختیار واشنگتن‌پست قرار دادند. به‌گفته آنها، ترکیه در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده که یک تیم ۱۵ نفره سعودی «به‌طور خاص برای انجام این قتل» از عربستان سر رسیده بودند و خاشقجی را داخل سفارت به‌قتل رساندند. اما آنها مدرکی برای اثبات ادعایشان نشان نداده‌اند.
محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی جمعه وعده داده بود که با بازگشایی کنسولگری، امکان دسترسی نیروهای امنیتی ترکیه به ساختمان آن را فراهم آورد. او وارد آمدن هر گونه آسیبی به روزنامه‌نگار منتقد او در کنسولگری را تکذیب کرده است:
«سفارت خاک کشور ماست اما به آنها اجازه می‌دهیم داخل شوند و جستجو کنند و هرکاری می‌خواهند انجام دهند. چیزی برای مخفی‌کردن نداریم.»
کنسولگری عربستان در همین راستا شنبه گذشته به خبرنگاران رویترز اجازه داد که از این ساختمان بازدید کنند. محمد عتیبی، سرکنسول عربستان در ترکیه به این خبرنگاران گفت که «می‌خواهم تأیید کنم جمال نه در کنسولگری است و نه در عربستان … کنسولگری و سفارت نیز در جستجوی او هستند.»
پس از ناپدیدشدن این روزنامه‌نگار، شماری از منتقدان ریاض در استانبول و آنکارا در برابر کنسولگری و سفارت سعودی دست به اعتراض زدند.
مایک پنس معاون او هم با انتشار پیامی در توئیتر این ماجرا را «مایه نگرانی» دانسته. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا از پادشاهی عربستان سعودی خواسته است که تحقیقات لازم را درباره ناپدید شدن روزنامه‌نگار سعودی انجام دهد و نتیجه تحقیقات را با «شفافیت» اعلام کند.
رییس جمهور آمریکا اعلام کرده که در بالاترین سطوح موضوع ناپدید شدن جمال خاشقجی را با مقامات عربستان سعودی مطرح کرده. او گفت آمریکا با دولت ترکیه برای روشن شدن این موضوع همکاری تنگاتنگی را آغاز کرده و در پی به دست آوردن اطلاعاتی از عربستان سعودی است. رییس جمهور آمریکا چهارشنبه ۱۰ اکتبر -۱۸ مهر در جمع خبرنگاران در کاخ سفید گفت: «ما خواهان همه چیز هستیم. می‌خواهیم بدانیم چه اتفاقی افتاده. این موضوع بسیار جدی است. هم برای ما و هم برای کاخ سفید. من می‌خواهم بدانم چه اتفاقی افتاده. با ترکیه همکاری تنگاتنگی داریم و فکر می‌کنم به حقیقت این ماجرا پی ببریم.»
موگرینی رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواستار آن شد که عربستان ماجرای مفقود شدن خبرنگار سعودی در کنسولگری خود در ریاض را بررسی کند.
به گزارش خبرگزاری رویترز، فدریکا موگرینی، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که این اتحادیه به‌طور کامل از مواضع مایک پامپئو، وزیر امور خارجه آمریکا حمایت می‌کند که خواستار انجام بررسی از سوی عربستان درباره وضعیت جمال خاشقجی، خبرنگار مفقود شده سعودی شده بود.
موگرینی در این‌باره به خبرنگاران گفت: ما در این باره کاملا با موضع آمریکا هم‌راستا هستیم.
رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا تصریح کرد: انتظار ما انجام بررسی کامل با شفافیت کامل از سوی مقام‌های سعودی درباره اتفاقات رخ داده است.
جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلیس خواهان آن شد که عربستان درباره آن‌چه برای جمال خاشقجی، خبرنگار برجسته سعودی رخ داده است، توضیح دهد.
رییس دستگاه دیپلماسی انگلیس در صفحه توئیتر خود نوشت: به تازگی با سفیر عربستان دیدار کردم و خواستار پاسخ‌های فوری درباره جمال خاشقجی شدم.
هانت ادامه داد: خشونت علیه خبرنگاران در سراسر جهان افزایش می‌یابد و تهدیدی جدی علیه آزادی بیان است. اگر گزارش رسانه‌ها درست از آب در بیاید، ما با این رویداد به طور جدی برخورد خواهیم کرد – مبنای دوستی‌ها ارزش‌های مشترک است.
از سوی دیگر، منابع رسانه‌ای ترکیه از جزئیات جدیدی درباره دو هواپیمای سعودی که اخیرا وارد استانبول شدند، خبر دادند.
به‌نوشته روزنامه حریت ترکیه، این دو هواپیما متعلق به‌شرکت هواپیمایی خصوصی «وی آی پی» بودند که دفتر اصلی‌اش در ریاض است و آنها طی ساعاتی که خاشقجی ناپدید شد، وارد استانبول شدند.
برای اولین‌بار روزنامه حریت نوشت، این دو هواپیما در فرودگاه آتاتورک استانبول به‌زمین نشستند و بین نشستن و برخاستن هواپیماها چند ساعت فاصله وجود داشت یعنی به‌فاصله زمان ورود خاشقجی به‌ساختمان کنسولگری تا اعلام مفقودیت وی در عصر همان روز.
به‌نوشته این روزنامه، هواپیمای اول یک ساعت بعد از نشستن در استانبول به عربستان بازگشت در حالی که هواپیمای دوم در عصر استانبول را ترک کرد.
از سوی دیگر، شبکه تلویزیونی NBC آمریکا نیز در گزارشی طولانی نکات مهمی را در رابطه با این روزنامه‌نگار مطرح کرده است.
بنا بر این گزارش، جمال خاشقجی به کنسولگری عربستان رفت تا مدرکی دال بر جدایی از همسر سابقش دریافت کند تا بتواند با خدیجه، نامزد ترک خود ازدواج کند.
NBC در گزارش خود به نقل از چهار منبع مطلع آورده است: این‌گونه به نظر می‌رسد که ناپدید شدن خاشقجی زمانی اتفاق افتاده که وی اقدام به دریافت اسناد مربوط به طلاق از همسر قبلی خود و ازدواج با یک زن ترک دیگر کرده بود.
بر اساس این گزارش، خاشقچی پیش‌تر برای دریافت مدارک لازم به سفارت عربستان در واشنگتن مراجعه کرده بود اما از وی خواسته شد که به کنسولگری عربستان در استانبول برود.
یکی از دوستان خاشقجی می‌گوید که این مسئله نگرانی‌های نامزد جمال را نسبت به اینکه دامی برای او پهن شود را افزایش داده بود.
NBC به نقل از دو منبع دیگر آورده است که مسؤلین کنسولگری در استانبول پس از حضور خاشقجی خواستار مراجعه وی در روز دیگری(دوم اکتبر) شدند و این روزنامه‌نگار در همان روزی که برای مراجعه وی به کنسولگری تعیین شده بود، ناپدید شد.
گزارشگران بدون مرز در بیانیه‌ای که روز چهارشنبه ۱۰ اکتبر – ۱۸ مهر و در پی ناپدید شدن جمال خاشقجی رورنامه‌نگار سعودی منتشر کردند، خواهان یک تحقیق مستقل بین‌المللی در این باره شدند. در این بیانیه، گزارشگران بدون مرز موج سرکوب و بازداشت های خشن روزنامه نگاران در این کشور را محکوم کرده‌اند و اعلام کرده‌اند که طی یک سال بیش از ۱۵ روزنامه‌نگار و وبلاگ نویس سعودی در شرایط بسیار غیر شفاف بازداشت و زندانی شده‌اند.
در این بیانیه گزارشگران بدون مرز، با اشاره به ناپدید شدن جمال خاشقجی آمده است: «این ناپدید شدن، بخشی از موج سرکوب خشن و اغلب بسیار ناشفاف و فزاینده‌ای است که در عربستان سعودی جریان دارد و روزنامه‌نگاران سعودی را هدف قرار داده است.»
گزارشگران بدون مرز در این رابطه به چند مورد، از جمله به بازداشت «صالح الشحی» روزنامه‌نگار سعودی اشاره می‌کنند که در دسامبر گذشته ناپدید شد و خانواده وی فقط در ماه فوریه ۲۰۱۸ و پس از اعلام حکم محکومیت او به ۵ سال زندان از سرنوشت‌اش آگاهی یافتند. گزارشگران همچنین به‌مورد فایز بن دمخ، روزنامه‌نگار و شاعر سعودی اشاره می‌کنند که از سپتامبر ۲۰۱۷ و به هنگامی‌که در حال راه‌انداختن یک شبکه جدید تلویزیونی در کویت بود، ناپدید شده است. رسانه‌های محلی می‌گویند او توسط ماموران امنیتی ربوده شده و به عربستان فرستاده شده است.
خاشقجی ۵۹ سال داشت و از مشهورترین روزنامه‌نگاران عربستان سعودی بود. او سال‌های زیادی با شاهزادگان قدرتمند رفت و آمدهای دوستانه داشت. کم‌تر روزنامه‌نگاری به‌سادگی خاشقجی می‌توانست به هسته مرکزی قدرت عربستان راه یابد. او مشاور ترکی بن فیصل رییس سازمان اطلاعات عربستان بود که بعدها سفیر این کشور در آمریکا شد.
او تنها روزنامه‌نگاری بود که چندین بار با اسامه بن لادن رهبر القاعده مصاحبه کند. زمانی که خاشقجی در روزنامه‌الوطن نفوذی داشت، این روزنامه تنها نشریه‌ای بود که مقالات اصلاح‌طلبان و روشنفکران را منتشر می‌کرد، و هنگامی که در سال ۲۰۰۳ سردبیر این روزنامه شد، تنها ۵۲ روز در این پست بود. چون سرمقاله تندی نوشت و در آن پرسید چرا روحانیون و متعصبین مذهبی در عربستان چنین قدرتمندند. وزارت اطلاعات دستور اخراجش از روزنامه را داد و او مجبور شد روزنامه‌نگاری را به کناری نهد.
سال ۲۰۰۷ که دوباره به روزنامه برگشت سه سال دوام در این پست ماند اما سرانجام استعفا داد، چون روحانیون پرنفوذ حضور او را نمی‌پذیرفتند. یک‌بار هم شاهزاده میلیاردر، ولید بن‌طلال، برایش در کشور همسایه در بحرین یک فرستنده تلویزیونی تاسیس کرد. ولی در همان روز اول این تلویزیون تعطیل شد، چون خاشقجی به خود اجازه داده بود تا با یکی از رهبران شیعه بحرین مصاحبه کند.
پس از به قدرت رسیدن محمد بن‌سلمان، او در پاییز ۲۰۱۷ کشورش را ترک کرد و به‌واشنگتن رفت. در آن‌جا به‌طور مرتب برای واشنگتن‌پست مقاله می‌نوشت. او به‌خاطر اطلاعات دست اول، در روزنامه واشنگتن‌پست یک ستون ویژه داشت و در این ستون از شیوه فرمانروایی محمد بن‌سلمان، مرد قدرتمند عربستان به تندی انتقاد می‌کرد.
وی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷، در مقاله‌ای در واشنگتن‌پست، درباره عربستان چنین نوشته بود:
«عربستان سعودی هم‌اکنون دوران گذاری را می‌گذراند که مردم از آن پشتیبانی می‌کنند. این گذار می‌تواند ما را از وابستگی به نفت رهایی بخشد. گذار دردناکی خواهد بود، ولی ضروی است. محمد بن‌سلمان، مرد نیرومند عربستان تنها زمانی موفق خواهد شد که از کارشناسانی چون عصام الزمیل و دیگر روشنفکران و دانشمندانی که به زندان انداخته یاری جوید. من و دوستانم در خارج از کشور قدرتی نداریم. عریستان تنها وطنی است که ما داریم. این خانه ماست که می‌شناسیم و دوستش داریم. چه کنیم که ما را دشمن می‌پندارند. در زیر فشار دولت عربستان بود که پرتیراژترین روزنامه عربی یعنی الحیات دیگر مقالات هفتگی مرا چاپ نمی‌کند. دولت به من اجازه استفاده از توئیتر را نمی‌داد چرا که من نسبت به نزدیکی بیش از اندازه به ترامپ هشدار داده بودم. هفت ماه آخری را که در عربستان بودم مرا به سکوت واداشتند. و با اندوه فراوان می‌دیدم که دوستانم یکی پس از دیگری روانه زندان می‌شوند. دیگر راهی نبود جز اینکه تصمیم جدیدی بگیرم. من سرزمینم، خانواده‌ام، و کارم را رها کردم و می‌خواهم که فریادم را به گوش همه برسانم. اگر چنین نکنم به کشورم و به همه زندانیان خیانت کرده‌ام. ما سعودی‌ها لایق شرایط بهتری هستیم.»
رادیو بی بی سی اعلام کرده که مصاحبه‌ای را با جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی سه روز قبل از ناپدیدشدنش در کنسولگری عربستان در استانبول انجام داده است.
قبل از آغاز این گفتگو که درباره روند صلح در خاورمیانه بود، مصاحبه‌کننده از وی پرسید که قصد دارد به عربستان بازگردد؟ خاشقجی در جواب گفت: من زیاد سفر می‌کنم و اکنون بین استانبول و آنکارا و واشنگتن در رفت و آمد هستم و فکر نمی‌کنم به عربستان بازگردم. دوستم بدون دلیل و تنها به‌خاطر اینکه دیدگاهش را به‌صورت انتقادی گفته بود، بازداشت شد و من بعد از این اتفاق به استانبول آمدم. اکنون چگونه می‌توانم به عربستان بازگردم؟ مردم می‌پرسند چرا دوستم بازداشت شده است. او یک اقتصاددان نزدیک به دولت عربستان است نه یک مخالف.
خاشقجی گفت: من همواره این را گفته‌ام که مخالف نیستم. من فقط یک نویسنده آزاد هستم که می‌خواهم آزادانه افکارم را شرح دهم و این هدفی است که در روزنامه واشنگتن پست به آن دست یافته‌ام. امیدوار بودم به چنین چیزی در عربستان دست یابم.
وی درباره اینکه آیا عربستان در صورت دادن آزادی بیان کشور بهتری خواهد شد، گفت: عربستان در تحول بزرگی به‌سر می‌برد که احتمالا شامل تمامی عربستانی خواهد بود و بر تمامی آنها تأثیر خواهد گذاشت و هر دوره پروژه‌های چندین میلیارد دلاری اعلام می‌شود. چنین مسائلی باید در پارلمان و از طریق روزنامه‌ها و مطبوعات بررسی شود.
در اعتراض به ناپدید شدن خاشقجی، برخی رسانه‌های بزرگ جهان نشست تجاری «ابتکار عمل برای سرمایه‌گذاری آینده» در ریاض را تحریم کردند.
نشست تجاری «ابتکار عمل برای سرمایه‌گذاری آینده» که به اجلاس «داووس در صحرا» معروف شده به میزبانی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی برگزار می‌شود. این نشست از ۲۳ تا ۲۵ اکتبر -۱تا ۳ آبان در ریاض در راستای طرح «چشم‌انداز ۲۰۳۰» برای قطع وابستگی عربستان به درآمد نفتی این کشور برگزار می‌شود. در اعتراض به ناپدید شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی موجی از انصراف رسانه‌ها از شرکت در این اجلاس به راه افتاده. به‌گزارش خبرگزاری رویترز، ریانا هافینگتون، بنیان‌گذار هافینگتون پست، اندور راس سورکین، مجری شبکه «سی ان بی سی» که قرار بود اداره کننده سه جلسه در نشست ریاض باشد و نیویورک تایمز اعلام کرده‌اند در این اجلاس شرکت نمی‌کنند. سخنگوی روزنامه لس آنجلس تایمز نیز اعلام کرده است که پاتریک سون شیونگ، صاحب این روزنامه که قرار بود در نشست تجاری «ابتکار عمل برای سرمایه‌گذاری آینده» سخنرانی کند در این اجلاس شرکت نخواهد کرد. شبکه «سی ان ان» هم اعلام کرده است که در حال «بررسی» دوباره مشارکت در نشست ریاض است.
باید منتظر ماند و دید سرنوشت تلویزیون تازه تاسیس «اینترنشنال» چه خواهد شد! درباره سرمایه‌گذاری کلان این تلویزیون و مدیران اصلی این شبکه ماهواره‌ای، گزارش‌های بسیاری در سایت‌های مختلف منتشر شده است.
یکی از چهره‌های مطرح در تلویزیون ایران اینترنشنال می توان به علی اصغر رمضانپور اشاره کرد، او در دوره وزارت «احمد مسجدجامعی» در دولت خاتمی به‌عنوان معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران فعالیت داشته است. علی اصغر رمضانپور پس از خروج از کشور به خدمت در بی‌‌بی‌‌سی فارسی مشغول می شود. احتمالا او از دوستان نزدیک سیدعطاالله مهاجرانی وزیر اسبق ارشاد است که او هم سال‌هاست ساکن لندن شده است. علی اصغر رمضانپور چند سال با «امیر حسین جهانشاهی»(مدیر تلویزیون رها) همکاری داشت اما پس از شکست پروژه موج سبز بساط این تلویزیون برچیده می شود!
در سایت آفکام «سازمان تنظیم کننده مقررات رسانه‌ای بریتانیا» درباره تلویزیون ایران اینترنشنال آمده است که این شبکه تحت مجوز شرکتی به‌نام Global Media Circulating Limited قرار دارد، مدیر شرکت گلوبال مدیا «عادل عبدالکریم» تبعه عربستان سعودی است که از قضا صاحب چندین شرکت بریتانیا و یک هلدینگ(شرکت مادر) به‌نامOR HOLDINGS AND INVESTMENTS LIMITED است. مدیر سابق این هلدینگ «عبدارحمن الراشد»، روزنامه نگار مشهور سعودی و مدیر سایق تلویزیون العربیه است!
گفته می‌شود سرمایه‌گذار این شبکه «عادل عبدالکریم» از اتباع عربستان سعودی است که مدیریت شرکت «گلوبال مدیا سیرکولیتینگ» در لندن را نیز به‌عهده دارد. همچنین از شخص دیگری به‌نام «عبدالرحمان راشد» مدیر سابق شبکه تلویزیونی «العربیه» وابسته عربستان نام برده می‌شود.
«ایران اینترنشنال»، تلویزیونی ماهواره‌ای فارسی زبانی که بیش از یک سال است راه افتاده، اطلاعات زیادی در دست نیست، اما نشانه‌هایی پراکنده وجود دارد که وابستگی آن را به جریانی ایراین – عربستانی سعودی نشان می‌دهند و مدیران و خبرنگاران و گزارش آن نیز حرف و حدیث‌های زیادی از نفوذی وزارت اطلاعات حکومت اسلامی ایران گرفته تا پول‌پرستی وجود دارد. اما آن‌چه که مشخص و روشن است سرمایه‌گذاران و مدیران این تلویزیون، هم آلوده به سیاست‌های حکومت اسلامی ایران و هم عربستان سعودی هستند.
مدیران اصلی آن آقایان علی اصغر رمضانپور، محمد منظرپور، بهروز آفاق، و حسین رسام هستند. رمضانپور، که خود را اصلاح‌طلب معرفی می‌نامد. او زمانی احمد مسجد جامعی وزیر ارشاد دولت سیدمحمد خاتمی و رمضانپور معاون او در امور فرهنگی بود.
اگر واقعا جمال خاشقجی از سوی ماموران دولت عربستان ربوده یا کشته شده باشد، این برای محمد بن سلمان فاجعه‌ای بزرگ و برای عربستان و همه کشورهای حوزه خلیج فارس، یک تراژدی تازه خواهد بود.
اگر ثابت شود که ربایش یا قتل جمال کار دولت عربستان بوده، آیا رهبران کشورهای غربی و ترکیه و سرمایه‌گذاران آنها چه عکس‌العمللی نشان خواهند داد؟ اما تجربه تروریسم حکومت اسلامی ایران، نشان داده است که آنها همواره در پی منافع اقتصادی و نظامی خود هستند و پرونده این نوع ترورها به‌سرعت از روی میز دادگاه‌ها، رهبران و شرکت‌های سرمایه‌گذاری برداشته می‌شود و روابطه به‌روابطه سابق خود برمی‌گردد.
اما اشک تمساح ریختن دولت‌ها که هر کدام در نقض حقوق انسان و محدود کردن آزادی بیان و اندیشه و سرکوب روزنامه‌نگاران کارنامه مثبتی ندارند را نباید جدی گرفت!
جمعه بیستم مهر ۱۳۹۷- دوازدهم اکتبر ۲۰۱۸
متاسفانه بخش دیدگاه‌های این مطلب بسته است.