بهرام رحمانی: آغاز یک دوره جدید در ترکیه! (بخش پنجم)
به‌نظرم روایت صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر مشترک حزب دموکراتیک خلقها، از ماجرای کودتای ۱۵ ژوئن، از همه روایت‌ها واقع‌بینانه‌تر است. رییس مشترک حزب دموکراتیک خلقها، گفته که اردوغان کاملا از کودتا باخبر بوده است. وی این کودتا را بزرگ‌ترین توطئه تاریخ ترکیه خواند. به‌گزارش خبرگزاری دجله، صلاح‌الدین دمیرتاش، رییس مشترک حزب دموکراتیک خلقها، در اظهاراتی مهم گفت: این‌که گفته می‌شود اردوغان در شب کودتا خبر وقوع کودتا را از برادر همسرش دریافت کرده بود کاملا دروغ است، اردوغان قبل از سازمان امنیت هم اطلاع داشت که کودتا خواهد شد، این بزرگ‌ترین توطئه تاریخ جمهورى ترکیه است، یک کودتا را در درون کودتا سازمان دادند. ….
————————————————————
آغاز یک دوره جدید در ترکیه! (بخش پنجم)
بهرام رحمانی
bahram.rehmani@gmail.com
پایگاه اینترنتی ویکی لیکس که به‌انتشار اسناد حساس دولتی از سراسر جهان شهرت دارد، به‌دنبال کودتای نافرجام ترکیه، آن‌چه را که «صدها هزار ایمیل خصوصی حزب حاکم ترکیه» خوانده است، منتشر کرد.
ویکی لیکس، پیش‌تر وعده داده بود اسناد محرمانه‌ای را درباره ساختار قدرت در ترکیه فاش خواهد کرد.
مطلب ویکی‌لیکس در توضیح درباره این افشاگری نیز با کاریکاتوری از رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه، همراه است که نشان می‌دهد او پایه‌های دموکراسی در این کشور را ویران می‌سازد.
جولیان آسانژ در سال ۲۰۰۶، تارنمای افشاگر ویکی لیکس را راه‌اندازی کرد و این پایگاه اینترنتی تاکنون تعداد زیادی سند دیپلماتیک محرمانه را از سراسر جهان درباره اقدامات جاسوسی، جنایات جنگی، شکنجه و بسیاری دیگری از موارد نقض حقوق بشر منتشر کرده است.
برخی می‌گویند کودتایی پس از کودتای بدفرجام در کشور رخ داده است. این‌بار این کودتا نه از طریق سرنیزه، بلکه با اقتدار رییس‌جمهوری ترکیه روی داد. هم‌زمان ویکی‌لیکس حدود ۳۰۰ هزار ایمیل متعلق به‌حزب عدالت و توسعه را در سایت خود قرار داده است. گفته می‌شود وب‌سایت ویکی‌لیکس در واکنش به‌موج گسترده بازداشت‌ها در ترکیه و عملیات پاکسازی که آنکارا پس از کودتای نافرجام اخیر در پیش گرفته، اقدام به‌انتشار حدود ۳۰۰ هزار ایمیل کرده است. این سایت گفته است این ایمیل‌ها به‌حزب متبوع رییس‌جمهور ترکیه تعلق دارد. هم‌زمان ترکیه نیز این وب‌سایت را در شبکه اینترنت ملی فیلتر کرد.
ویکی لیکس، در اطلاعیه‌ای که در این پایگاه اینترنتی منتشر شد، نوشت: «ویکی لیکس، بخشی از ایمیل‌های حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه به‌عنوان حامی سیاسی رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه را منتشر می‌کند. این ایمیل‌ها بخشی از مجموع ۷۶۲ صندوق پستی الکترونیکی از حرف «A» تا «I» است و شامل ۲۹۴ هزار و ۵۴۸ نامه الکترونیک و هزاران فایل پیوست آن است.
این اطلاعیه می‌افزاید: این اطلاعات یک هفته قبل از تلاش برای کودتا کسب شده است، اما ویکی لیکس برنامه انتشار آن‌ها را در واکنش به‌عملیات پاکسازی پس از کودتا توسط دولت ترکیه به‌تعویق انداخته است.
ویکی لیکس نوشت: ما این اطلاعات و هر منبعی را که به‌هر نحوی به‌عوامل کودتا، احزاب سیاسی رقیب یا دولت مرتبط است، بررسی کرده‌ایم.
بر اساس گزارش اکسپرس، دست‌کم ۲۹۴ نفر در نتیجه کودتا جان خود را از دست داده‌اند و تبعات آن با توجه به‌ممنوعیت حضور ائمه جماعات از حضور در مراسم تدفین عاملان کودتا، جدی بوده است.
وب‌سایت ویکی لیکس، تاکید نموده، نه مخالف حکومت ترکیه است و نه موافق آن، بلکه در «خدمت حقیقت» است و بیان کرده است: «ما منابع و محتوای منتشره را کاملا بررسی و تایید کرده‌ایم و منبع مورد نظر ما هیچ ارتباطی با کودتای ترکیه ندارد».
همه ایمیل‌های منتشر از سوی این نهاد مربوط به‌دامنه akparti.org.tr است که دامنه اصلی دولت فعلی ترکیه است و بازه زمانی آن از سال ۲۰۱۰ تا ۶ جولای ۲۰۱۶ یعنی یک هفته قبل از کودتاست. ویکی لیکس، اذعان کرده که ایمیل‌های مرتبط با این دامنه اغلب مربوط به ارتباطات حکومت ترکیه با سایر کشورهای جهان بوده و کم‌تر در بر دارنده اطلاعات و اسناد سری است.
هم‌چنین اشاره شده که یکی از این ایمیل‌ها حاوی یک فایل اکسل در بر دارنده شماره تلفن‌های تمامی اعضای حزب عدالت و توسعه در ترکیه است.
این در حالی است که دقیقا ساعاتی قبل از انتشار این اسناد، ویکی لیکس اعلام کرده بود که نهادهای دولتی در ترکیه احتمالا مانع از انتشار این اسناد خواهند شد و در همین رابطه نیز برای ساعاتی وب‌سایت این نهاد با حملات سایبری مواجه شده بود. به‌گفته برخی خبرگزاری‌ها، هنوز هم این حملات ادامه دارد و دسترسی به‌این وب‌سایت در مواردی با مشکل روبه‌روست؛ اما ویکی لیکس، به‌همه کاربران جهانی وعده پیروزی در این نبرد را داده است.
هم‌چنین دقایقی بعد از انتشار این ایمیل‌ها ویکی لیکس اقدام به‌انتشار یک توییت کرد که نشان می‌داد دسترسی به‌پایگاه داده اطلاعات در ترکیه مسدود شده و ادعا کرد، این اقدام به‌دستور دولت ترکیه صورت گرفته است.
با این حال، ویکی لیکس از همه خواسته، تا در انتشار این اسناد به‌این نهاد کمک کند. هم‌چنین گروه هکری موسوم به آنونیموس نیز در حمایت از اقدام ویکی لیکس اعلام کرد که احتمالا دولت ترکیه در پشت صحنه حمله سایبری به‌وب‌سایت ویکی لیکس بوده است.
این در حالی است که پاک‌سازی‌های دولت ترکیه، هم‌چنان چند روز بعد از کودتا در جریان است و در آخرین اقدامات مجوز ۲۱ هزار معلم و بیش از ۱۵۰ تن از روسای دانشکده‌ها باطل شده است.
به‌این ترتیب، پس لرزه‌های شبه‌کودتای چند ساعت از تیر ماه گذشته تا کنون، بیش از ۹۰ هزار نفر از نیروهای نظامی، پلیس، قاضیان، اساتید دانشگاه، معلمان، روزنامه‌نگاران، کارمندان دولت ترکیه و مخالفین دولت، از کار برکنار شده‌اند. گروهی از این افراد بازداشت، و علیه گروهی دیگر نیز اعلام جرم شده است. دولت ترکیه از جمله بیش از ۱۴ هزار معلم را با توجیه این که با حزب کارگران(پ.ک.ک) رابطه دارند اخراج و یا دستگیر کرده است.
آیا اردوغان از کودتا اطلاع داشت؟
خبرها در خصوص این‌که مقامات ترکیه از کودتا اطلاع داشته‌اند یا نه، بسیار ضد و نقیض است و روایت‌های مختلفی در این‌باره بیان شده است. رییس‌جمهوری ترکیه می‌گوید ۴ تا ۵ ساعت پیش از کودتا از آن اطلاع پیدا کرده بود. یک خبرگزاری ایتالیایی هم می‌گوید که یک هفته پیش از کودتا، فرانسه به مقامات ترکیه هشدار داده بود که کودتایی در این کشور رخ خواهد داد. این منابع اعلام کردند: فرانسه اطلاعاتی را به‌دستگاه‌های اطلاعاتی ترکیه درباره مقدمه‌چینی گروهی از نظامیان برای کودتا علیه رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور این کشور داده بود؛ همین مساله باعث شد تا نیروهای امنیتی اقدامات پیش‌دستانه‌ای را اتخاذ کرده و در نتیجه کودتا را به‌شکست بکشانند. به‌گفته این منابع، این اطلاعات دست‌کم دو روز قبل از ساعت صفر کودتا به‌دست ترکیه‌ای‌ها رسیده بود. این اطلاعات ساعت وقوع کودتا را مشخص نکرده بود، اما چارچوب کلی آن را مشخص کرده بود، در نتیجه مقامات ترکیه اقداماتی را به‌صورت محرمانه اتخاذ کرده و کودتا را ناکام گذاشتند. این منابع تاکید کردند: هرچند که اطلاعات فرانسه برای مقامات ترکیه غافل‌گیرکننده بود، اما آغاز کودتا برای آن‌ها غافل‌گیرکننده نبود.
از جمله این روایات درباره کودتا، سخنان وزیر انرژی دولت ترکیه که در عین حال داماد رجب طیب اردوغان نیز است؛ برات آلبایراک، وزیر نیرو و منابع طبیعی ترکیه و داماد رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه در مورد جزئیات کودتا عنوان داشت که در شب ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶، به‌همراه اعضای خانواده‌اش در شهر مارماریس بود و نخستین تماس را در مورد تلاش برای کودتا از ضیاء ایلگن، شوهر خواهر اردوغان که مدرس بازنشسته است، دریافت کرد.
او افزود: او به‌من گفت که احتمال تلاش برای کودتا در ترکیه وجود دارد و پس از آن رییس‌جمهور را به‌اتاق دیگری به‌دور از جمع خانواده بردم و مسئله را با او در جریان گذاشتم.
داماد اردوغان افزود: در آن هنگام، رییس‌جمهور ترکیه تلاش کرد تا با تلفن با رییس دستگاه اطلاعات و رییس ستاد مشترک و نخست وزیر ارتباط برقرار کند و توانست با بنعالی ییلدیریم، نخست وزیر تماس بگیرد و در آن هنگام بود که مطمئن شد تلاشی برای کودتا صورت گرفته است.
آلبایراک خاطرنشان کرد: طبیعتا ما در این هنگام با فرماندار استانبول و مدیر امنیت این شهر و سایر مسئولان تماس برقرار کردیم و این که فرمانده نخست ارتش اعلام کرد که اقدامات کودتاچیان خارج از چارچوب دستورات ستاد ارتش است که این اقدام هم‌زمان با تماس‌های مستقیم و هم‌آهنگی‌های ما صورت گرفت و این امر نشانگر موفقیت‌آمیز بودن اقدامات برای به‌شکست کشاندن کودتا بود.
او در مورد وضعیت روحی اردوغان در آن شب نیز گفت: در شب کودتا، اردوغان وضو گرفت و سپس دو رکعت نماز خواند تا پس از آن هدایت مقابله با کودتا را آغاز کند. وزیر نیرو و منابع طبیعی ترکیه خاطرنشان کرد: تماس تلویزیونی که اردوغان با یک شبکه تلویزیونی در شب تلاش برای کودتا برقرار کرد، یکی از مسائل تعیین‌کننده در به‌شکست کشاندن کودتا بود و اردوغان اوضاع را در کشور تحت کنترل درآورد.
وزیر انرژی ترکیه می‌گوید مقام‌های این کشور طرح پاکسازی ارتش از عوامل وابسته به‌فتح‌الله گولن شخصیت مذهبی مخالف دولت را از مدت‌ها قبل از کودتای نافرجام در دست بررسی داشتند.
برات آلبایراق، که داماد رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه نیز هست، روز چهارشنبه ۶ مرداد ۱۳۹۵، در یک نشست خبری با روزنامه‌نگاران خارجی به‌این موضوع اشاره کرد که بخشهایی از ارتش با اطلاع یافتن از این طرح، در یک اقدام پیش‌گیرانه می‌خواستند علیه دولت اقدام کنند.
وزیر انرژی ترکیه ادامه داد، شورای عالی ارتش ترکیه قرار بود با تشکیل جلسه در تابستان سال جاری، درباره اخراج افسران وابسته به‌گولن که ترکیه او را متهم به‌سازماندهی کودتای نافرجام ۲۵ تیر ۱۳۹۵ می‌کند، تصمیم‌گیری کند.
این مقام ترک ادامه داد این اقدام بخشی از طرح پاکسازی عوامل مرتبط با گولن بود که دستگاه قضایی و سایر نهادها را در بر می‌گرفت.
به‌گزارش پرس تی وی، او هم‌چنین افزود تنها بخش کوچکی از ۷۵۰ هزار تن از نیروهای ارتش از این کودتا حمایت کردند، با این حال اشخاص و شخصیت‌های وابسته به‌گولن موفق شده بودند در رده‌های بالا و میانی ارتش نفوذ کنند.
هنوز هیچ‌کس به‌معنای واقعی نمی‌داند که در شامگاه ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶-۲۵ دی ماه ۱۳۹۵، چه اتفاقاتی در ترکیه رخ داد و چه کسی با چه نیتی در پشت این کودتا قرار داشت.
ابهامات زیاد این کودتا باعث شده است که بحث و گمانه‌زنی درباره جنبه‌های مختلف آن کماکان در محافل خبری و سیاسی جهان ادامه داشته باشد. در تازه‌ترین این گمانه‌زنی‌ها، برخی رسانه‌های غربی مانند «واشینگتن فری بیکن» و حتی خبرگزاری‌های روسی «اسپوتنیک» و «تاس» با استناد به‌گزارش‌های تاییدنشده رسانه‌های عربی و ترکیه‌ای عنوان کردهاند که روسیه از قبل نسبت به‌وقوع کودتا در ترکیه آگاهی داشته و ساعاتی پیش از اجرای آن به‌رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه، هشدار داده است.
طبق این گزارش‌ها، اداره اطلاعات نظامی ارتش روسیه از طریق دستگاه‌های شنودی که برای آگاهی از تحرکات نظامی تروریست‌ها در مرزهای شمالی سوریه مستقر کرده است، پیغام‌‌های رادیویی رد و بدل شده میان نظامیان ترکیه‌ای را رمزگشایی کرده و در جریان کودتا قرار گرفته است و سپس پیش از اجرای کودتا، این اطلاعات را در اختیار اردوغان قرار داده است.
حتی گفته می‌شود روسیه جزئیات عملیات کودتاچیان برای اعزام چند بالگرد نظامی به‌جزیره مرمره برای کشتن یا دستگیری اردوغان را نیز شنود کرده و رییس جمهور ترکیه را که در هتلی در این جزیره مشغول گذراندن تعطیلات بود، در جریان نقشه آن‌ها قرار داده است.
با وجود آن‌که این گزارش‌ها هنوز از سوی منابع رسمی تایید یا تکذیب نشده‌اند، سه دلیل عمده وجود دارد که نشان می‌دهد این گمانه‌زنی می‌تواند به واقعیت نزدیک باشد.
نخستین دلیل، شکست کودتای اخیر در ترکیه است. ترکیه از دهه ۶۰ میلادی، ۴ بار شاهد کودتای نظامیان سکولار علیه دولت‌های منتخب بوده که هر ۴ مورد نیز با موفقیت همراه شده است. به‌همین دلیل، در کشوری که ارتش هیچ‌گاه به‌دولت وفادار نبوده و ۴ کودتای موفق را برنامه‌ریزی کرده است، شکست کودتای آخر تردیدهای زیادی را درباره احتمال ساختگی بودن آن مطرح کرده است.
اما اگر به‌نوشته وب‌سایت تاس، بپذیریم که اردوغان به‌واسطه کمک اطلاعاتی روسیه قبل از کودتا از وجود آن باخبر شده و خود را برای مدیریت آن آماده کرده است، آن‌گاه می‌توان دلیل شکست کودتا را طرح‌ریزی یک نقشه ضدکودتا از سوی اردوغان برشمرد. بر اساس این فرضیه، اردوغان با آگاهی از ماهیت کودتا و هویت کودتاچیان، به‌صورت کاملا کنترل‌شده اجازه اجرای آن را به‌آن‌ها داده و سپس با تکیه بر سناریویی که از قبل برای مهار کودتا طراحی کرده باعث شکست آن شده است.
دلیل دوم، اهمیت ژئوپلیتیک ترکیه برای کرملین است. روسیه به‌دلیل تعارض منافع خود با آمریکا در نقاط مختلف جهان، همواره به‌دنبال شرکای جدیدی برای تقویت ائتلاف ضدآمریکایی خود بوده است. بر همین اساس، در منطقه خاورمیانه نیز ترکیه از اهمیت ویژه‌ای در اجرای موفق سیاست‌های منطقهای مسکو بویژه در رابطه با سوریه برخوردار است.
درست به‌همین دلیل بود که ماه گذشته عذرخواهی رسمی اردوغان بابت ساقط کردن یک جنگنده روسی در نوامبر گذشته در مرز ترکیه و سوریه با استقبال گرم مسکو مواجه شد و ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه، برخلاف مواضع تند اولیه خود پس از دریافت نامه عذرخواهی اردوغان به‌سرعت دستور عادی‌سازی روابط با ترکیه را صادر کرد.
با توجه به‌این‌که کودتای نافرجام اخیر در ترکیه به‌فاصله یک هفته پس از عذرخواهی رسمی اردوغان از پوتین صورت گرفت، می‌توان چنین استدلال کرد که روسیه با تکیه بر فعالیت‌های اطلاعاتی خود در مرز مشترک سوریه و ترکیه، از این کودتا مطلع شده و به‌نوشته بلومبرگ، برای حفظ اردوغان و جلوگیری از به‌قدرت رسیدن ارتشی که همواره در طول این سال‌ها در کنار آمریکا قرار داشته است، اقدام به‌افشای آن کرده است تا با جدا کردن ترکیه از غرب، یک اتحاد منطقهای جدید را در برابر آمریکا تشکیل دهد.
البته دلیل علاقمندی مسکو به‌ترکیه، تنها به دفاع از دولت سوریه در برابر گروه‌های تروریستی محدود نمی‌شود. روسیه به‌ترکیه به‌عنوان یک مسیر جدید انتقال گاز به‌اروپا نگاه می‌کند و از زمانی‌که پس از الحاق کریمه به‌خاک این کشور، اوکراین با حمایت غرب به‌تهدیدی جدی برای انتقال گاز آن به‌اروپا تبدیل شده، اهمیت آنکارا برای اجرای پروژه احداث خط لوله انتقال گاز به‌اروپا از طریق دریای سیاه بیش از پیش افزایش یافته است.
خبرگزاری اسپوتنیک نیز هفته گذشته در مطلبی با اشاره به‌همین مسئله نوشت: برای آمریکا از دست‌دادن ترکیه یک شکست ژئوپولیتیک بزرگ به‌شمار میرود؛ چراکه باعث برداشته شدن مانعی می‌شود که غرب در اوکراین بر سر راه صادرات گاز روسیه به‌اروپا قرار داد.
و اما دلیل آخری که احتمال کشف و افشای این کودتا از سوی روسیه را تقویت می‌کند، گمانه‌زنی‌هایی است که به‌تازگی درباره نقش احتمالی آمریکا در این کودتا مطرح شده است. براساس این گمانه‌زنی‌ها، این کودتا تلاشی از جانب آمریکا برای جلوگیری از نزدیکی مجدد ترکیه به‌روسیه بوده است.
لازم به‌یاد‌آوری است که ترکیه حدود ۸ ماه پس از ساقط کردن یک جنگنده روسی در مرز سوریه، در نهایت به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی شدید مسکو(به‌ویژه در بخش گردشگری و واردات محصولات کشاورزی) و هم‌چنین افزایش حملات تروریستی داعش در این کشور که حاکی از شکست سیاست خارجی آن در قبال سوریه بود، بر خلاف موضع اولیه خود با عذرخواهی رسمی از روسیه دوباره به سمت برقراری روابط با این کشور بازگشت و با توجه به‌این‌که نیاز آمریکا به‌ترکیه برای اجرای سیاست‌های منطقهای خود بیش از نیاز اردوغان به‌آمریکاست، این مسئله گمانه‌زنی‌هایی را درباره احتمال عاملیت این کشور در کودتای نافرجام اخیر مطرح کرده است.
اردوغان نیز با توجه به‌این‌که واشینگتن تا این لحظه از استرداد فتح‌الله گولن -متهم ردیف اول کودتا- به‌ترکیه خودداری کرده، علنا آمریکا و سیا را به‌برنامه‌ریزی یا دست‌کم حمایت از این کودتا متهم کرده است. به‌ویژه آن‌که گفته می‌شود جنگنده‌های کودتاچیان نیز در شب کودتا از پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه که برای اجرای عملیات در سوریه در اختیار نیروهای آمریکایی قرار گرفته است، به‌پرواز در آمده‌اند.
بر اساس این گمانه‌زنی‌ها، نگرانی آمریکا از تضعیف اتحاد منطقهای خود در برابر روسیه این کشور را بر آن داشته است تا به‌فاصله یک هفته پس از عذرخواهی رسمی اردوغان از پوتین، در تلاشی عجولانه برای کودتا یا با حمایت ضمنی از کودتاچیان مانع از عادی‌سازی روابط مسکو-آنکارا شود و مسکو نیز برای مقابله به‌مثل، اطلاعات کودتا را در اختیار اردوغان قرار داده است.
مسکو تایمز، در مطلبی در این‌باره نوشت: اگر این گمانه‌زنی صحیح باشد، در واقع می‌توان نتیجه گرفت نزدیکی مجدد اردوغان به‌پوتین اگرچه باعث وقوع کودتا در ترکیه شد، در عوض، جان او را نیز در این کودتا نجات داد.
یک روزنامه آمریکایی نیز با اشاره به‌کودتای نافرجام ترکیه که به‌کشته شدن ده‌ها نفر منجر شد، گزارش داد که شبکه جاسوسی قدرتمند ترکیه با وجود رسیدن به‌سرنخ‌هایی قبل از وقوع این حادثه، نتوانست کودتای ترکیه را پیش‌بینی کند.
روزنامه وال‌استریت ژورنال به‌نقل از مقامات ارشد اطلاعاتی نوشت، چندین ماه قبل از کودتای نافرجام ترکیه، سازمان جاسوسی این کشور به «اتاق‌های گفت‌وگوی آنلاین»(چت روم) شده و میلیون‌ها پیام محرمانه را رمزگشایی کرده بود، اما هیچ نشانه درستی از تلاش برای کودتا پیدا نکردند.
بنا بر این گزارش مأموران سازمان‌های اطلاعاتی ترکیه نشانه‌هایی را که ممکن بود با تلاش برای کودتا مرتبط باشد مورد بررسی قرار داده بود، اما این بررسی‌ها به‌هیچ نتیجه‌ای نرسیده بود. تحلیل‌گران خطبه‌های ویدئویی «فتح‌الله گولن» را که آنکارا معتقد است توطئه کودتا را رهبری کرده، مورد بررسی قرار داده و حتی این‌گونه گمانه‌زنی کرده بودند که شاید رنگ لباس این وی به‌معنای فرمان‌های محرمانه خاصی برای هوادارانش باشد.
ماموران سازمان‌های جاسوسی ترکیه، که با تهدیدات تروریستی… روبه‌رو هستند، تلاش داشتند به‌مفهوم سرنخ‌‌هایی پی ببرند که تا زمان وقوع کودتای نافرجام در ترکیه در ۱۵ ژوئیه، هیچ‌گونه معنی خاصی برای سازمان اطلاعات ترکیه نداشت.
وال استریت ژورنال نوشت ناتوانی در تشخیص و پی بردن به‌کودتای نافرجام ترکیه، نمایانگر محدودیت‌های سازمان جاسوسی ترکیه (MIT) است.
زیر و رو کردن انبوهی از ارتباطات الکترونیکی با نرم‌افزارهای رمزگذاری شده که عاملان کودتا از آن استفاده می‌کردند، به‌چالشی دشوار برای سرویس اطلاعات ترکیه بدل شده و ماه‌ها این سازمان را دچار سردرگمی کرده بود.
مقامات اطلاعاتی ترکیه می‌گویند، سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا نیز که با سرویس جاسوسی ترکیه همکاری می‌کنند، هیچ مدرکی دال بر احتمال وقوع یک کودتا در ترکیه نیافتند. هرچند واشنگتن ترکیه را در ردیف کشورهایی قرار داده بود که امکان بی‌ثباتی سیاسی در آن‌ها وجود دارد، اما تصور آمریکا این بود که تهدید بی‌ثباتی از ناحیه شبه‌نظامیان افراط‌گرا یا کرد است و نه فرماندهان ارتش.
طبق این گزارش، برخی از هم‌پیمانان غربی ترکیه ابراز نگرانی کردهاند که «رجب طیب اردوغان» رییس‌جمهور ترکیه از کودتای نافرجام برای گسترش پاکسازی مخالفان خود و فراتر از مجازات عاملان کودتا استفاده کند.
مقامات اطلاعاتی ترکیه می‌گویند که هواداران «فتح‌الله گولن» از مخالفان برجسته اردوغان که در «پنسیلوانیا» به‌سر می‌برد و مظنون به‌دست داشتن در کودتای نافرجام ترکیه است، در سال ۲۰۱۴، از نرم‌افزار «ByLock» که یک نرم‌افزار پیام‌گذاری رمزی است، استفاده کردهاند.
وال استریت ژورنال در خصوص اقدامات قبل از کودتای آژانس جاسوسی ترکیه نوشت که سازمان «میتع» این کانال ارتباطاتی را در تابستان گذشته کشف کرد و فرآیند پرمشقت رمزگشایی میلیون‌ها پیام را آغاز کرد و در نهایت ۴۰ هزار نام از جمله ۶۰۰ افسر ارشد نظامی را مشخص کرد که مظنون به‌داشتن ارتباط با این گروه بودند.
مقامات ارشد اطلاعاتی ترکیه می‌گویند، به‌محض آن‌که سازمان جاسوسی ترکیه به‌پیام‌های «ByLock» دسترسی پیدا کردند، عوامل سازمان گولن دریافتند که این کانال در معرض خطر قرار گرفته و بنابراین به یک برنامه پیام‌رسانی متفاوت رو آوردند که غیرقابل نفوذ باقی بمانند.
طبق این گزارش، چهار روز قبل از وقوع کودتا، سازمان جاسوسی کودتا، نام ۶۰۰ افسر نظامی مظنون ترکیه را به‌ستاد کل ارتش فرستادند. قرار بود که در نشست سالانه شورای عالی نظامی در ماه آگوست، این نظامیان برکنار شوند.
مقامات ترکیه و آمریکایی معتقدند که این اقدام به‌عاملان کودتا هشدار داد که زمان اندکی دارند. اواخر بعد از ظهر ۱۵ ژوئیه، تحلیل‌گران سازمان جاسوسی ترکیه، به‌تحرکات غیرعادی ارتش در آکادمی هوابرد آنکارا و هم‌چنین پایگاه هوایی «آکینچی» در ۳۰ مایلی شمال غربی پایتخت ترکیه پی بردند.
افسران ارشد سازمان اطلاعاتی ترکیه گزارشی را آماده کردند و آن را از طریق فکس برای ستاد کل ارتش فرستادند. حدود ساعت ۳۰:۱۷، یکی از مقامات ارشد اطلاعاتی ترکیه به‌ستاد ارتش کل رفت تا اطلاعات دست اول درباره مظنونین این سازمان درباره اقدامات و تحرکات ارتش به‌اشتراک بگذارد.
یک فرمانده ارشد از آکادمی بازدید کرد و دریافت که بالگردهای نظامی به‌موشک مسلح شده‌اند. به‌این حال به او گفته شد که قرار است یک رزمایش برگزار شود.
ساعت ۱۸:۰۰، «هاکان فیدان» رییس سازمان جاسوسی ترکیه از ستاد ارتش دیدار کرد و «هولوسی آکار» رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح ترکیه موافقت کرد که خودش شخصا از پایگاه هوایی آکینچی بازدید کند.
فیدان به‌ستاد سازمان اطلاعاتی ترکیه بازگشت و منتظر بود تا به‌اردوغان که در تعطیلات در سواحل مدیترانه ترکیه بود، اطلاع‌رسانی کند.
آکار هرگز گزارشی ارائه نکرد، چراکه گروگان گرفته شده بود. او بعدها گفت که یکی از نظامیانی که در کودتا شرکت داشت از او خواسته بود که با گولن صحبت کند، اما او این درخواست را رد کرده است.
ساعت ۲۱:۰۰، مشخص شد که تراژدی در جریان است و یک ساعت بعد، نیروهای کودتا به‌ستاد سازمان جاسوسی ترکیه رسیدند.
بعد از مهار کودتا، اردوغان به‌صورت آشکارا، سازمان جاسوسی ترکیه را مورد سرزنش قرار داد و سئوالاتی را درباره آینده رییس این سازمان مطرح کرد.
با این حال، مقامات اطلاعاتی ترکیه تاکید داشتند که بهترین اقدامات ممکن را با توجه به‌دشواری جمع‌آوری اطلاعات از یک شبکه حرفه‌ای از عوامل کودتا، انجام دادند.
بنا بر گزارش‌ها تازه از ترکیه، در پی پاک‌سازی‌های مربوط به‌کودتای نافرجام آن کشور، دست‌کم ۸۷ نفر از ماموران سازمان اطلاعات و امنیت ملی آن کشور از کار برکنار شده‌اند.
این نخستین‌بار است که گزارشی از «اخراج» ماموران یکی از مهم‌ترین و قوی‌ترین تشکیلات اطلاعاتی ترکیه منتشر می‌شود. به‌گزارش خبرگزاری دولتی ترکیه «آناتولی»، در مجموع ۱۴۱ تن از پرسنل این سازمان از کار معلق شده بودند که از این میان ۸۷ نفر «اخراج شده‌اند». در عین حال ۵۲ نفر از اخراج‌شدگان نیز با اتهام‌های جنایی روبه‌رو شده‌اند.
به‌نظر می‌رسد این وضعیت ممکن است به‌اهرم فشاری علیه «هاکان فیدان»، رییس سازمان اطلاعات ملی ترکیه(میت)، تبدیل شود. او از سال ۲۰۱۰ میلادی ریاست این سازمان امنیتی در ترکیه را در اختیار دارد.
رجب طیب اردوغان، پیش‌تر گفته بود کسانی در «میت» به‌کودتای تیر ماه کمک کردهاند. او در عین حال دو هفته پس از کودتا نیز خواستار آن شد که نیروهای مسلح و سازمان اطلاعات ملی، تحت کنترل ریاست‌جمهوری قرار گیرند.
فیدان در زمستان سال گذشته میلادی، یک‌بار برای مدتی کوتاه و به‌این خاطر که قصد داشت از حزب عدالت و توسعه نامزد انتخابات پارلمانی شود، از ریاست «میت» کناره‌گیری کرد، اما اندکی بعد از انتخابات صرف‌نظر کرد و مجددا به‌ریاست سازمان اطلاعات ملی انتخاب شد.
این تصور عمومی وجود دارد که «میت» یکی از مخوف‌ترین و قدرت‌مندترین تشکیلات اطلاعاتی و امنیتی ترکیه است.
همان‌‌طور که در بالا نیز اشاره کردیم تاکنون تحلیل‌ها و گزارشات و روایات متعددی درباره کودتای ترکیه مطرح شده و تفسیرها مختلفی می‌شود. اما اردوغان و حزبش، بهترین فرصت را به‌دست آورد تا در سطح وسیعی مخالفین و منتقدین خود را از کاخ ریاست جمهوری گرفته تا درون حزب حاکم عدالت و توسعه، از ارتش تا سازمان اطلاعات و امنیت، از دانشگاه‌ها تا مدارس، از شهرداری‌ها تا دیگر ادارات دولتی، همه و همه را پاکسازی کند به‌طوری که تاکنون بیش از صد هزار نفر را اخراج و تعلیق از کار و یا زندانی کرده است.
هم‌چنین وضعیت فوق‌العاده در ترکیه، پس از کودتای نافرجام در ماه ژوئن به‌مدت ۹۰ روز دیگر تمدید شده است. کابینه ترکیه در آنکارا روز دوشنبه ۱ اکتبر ۲۰۱۶-۱۰ مهر ۱۳۹۵، به‌ریاست رجب طیب اردوغان تشکیل شد و طرح مبنی بر تمدید وضعیت فوق‌العاده را در این کشور تصویب کرد.
نورمان کورتولموس، معاون نخست وزیر ترکیه در این‌باره گفت که کابینه ترکیه روز دوشنبه به‌ریاست رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه، تشکیل جلسه داد و با تایید پیشنهاد شورای امنیت ترکیه وضعیت فوق‌العاده در این کشور را تمدید کرد.
وضعیت فوق‌العاده پس از این شبه‌کودتای یادشده در اواسط ژوئیه در تاریخ ۲۱ ژوئیه در مجلس این کشور تصویب شد و قرار بود به‌مدت ۹۰ روز برقرار باشد و در تاریخ ۱۸ اکتبر به‌پایان برسد.
با تمدید وضعیت فوق‌العاده تا تاریخ ۱۵ ژانویه سال آینده ۲۰۱۷ میلادی، دستورات رییس‌جمهوری حکم قانون را دارند. در این شرایط رجب طیب اردوغان، به‌طور مثال می‌تواند با دستور به‌مقا‌مات این کشور مقررات منع آمد‌و‌شد را تایید یا لغو کند؛ گردهم‌آیی‌ها را ممنوع کند و فرمان دهد تا گزارش‌های رسانه‌ها سانسور شوند.
البته برای قانونی‌شدن تمدید وضعیت فوق‌العاده و قوانین مشابه، مجلس ترکیه نیز باید آن را تصویب کند. اما تصویب این پیشنهاد هیچ مشکلی در پارلمان ترکیه به‌وجود نمی‌آورد، زیرا نمایندگان حزب عدالت و توسعه ترکیه اردوغان اکثریت آرا را در مجلس دارند.
حزب حرکت ملی ترکیه (MHP)که حزب فاشیستی این کشور است در این‌باره اعلام کرده بود که از طرح تمدید وضعیت فوق‌العاده در کشور پشتیبانی خواهد کرد.
دو حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه (CHP)و حزب دمکراتیک خلقها (HDP)، با تمدید وضعیت فوق‌العاده در این کشور مخالف هستند.
کمال قلیچ‌دار اوغلو، رهبر حزب لائیک جمهوری‌خواه خلق، گفته بود که با تمدید وضعیت فوق‌العاده در کشورش مخالف است و به‌آن رای منفی خواهد داد. او هم‌زمان از اردوغان انتقاد کرد که با سوء‌استفاده از قانون در پی تثبیت وضعیت خود است.
اپوزیسیون ترکیه پس از کودتا در این کشور درباره حکومت مطلقه اردوغان هشدار داده بود. حزب دمکراتیک خلقها اعلام کرده بود که جامعه ترکیه مجبور شده میان کودتا و حکومت غیردمکراتیک یکی را برگزیند. به‌گفته حزب دمکراتیک خلقها، کودتای ترکیه این موقعیت را فراهم کرد که دولت همه مخالفان خود را از میان برداشته و حقوق دمکراتیک و آزادی را بیش از پیش محدود کند.
دولت اردوغان پس از اعلام تصمیم به‌تمدید وضعیت فوق‌العاده و در ادامه روند «پاکسازی» نهادهای مختلف این کشور، ۱۲۸۰۰ پلیس دیگر را از خدمت تعلیق کرد. دولت ترکیه این افراد را متهم به‌داشتن ارتباط با فتح‌الله گولن می‌کند.
در راستای پاک‌سازی‌های دولت ترکیه، ۱۲ هزار و ۸۰۰ پلیس دیگر این کشور از خدمت تعلیق شدند. نزدیک به ۲۵۰۰ تن از این افراد جزو رؤسای این نهاد اجرایی هستند. در مجموع نزدیک به ۲۵۰ هزار پلیس در ترکیه وجود دارد.
در اطلاعیه‌ای که وب‌سایت رسمی پلیس ترکیه روز سه‌شنبه ۴ اکتبر ۲۰۱۶-۱۳ مهر ۱۳۹۵، منتشر کرده است، ماموران از خدمت تعلیق شده به‌ارتباط با فتح‌الله گولن، از رهبران اپوزیسیون مذهبی در تبعید، متهم شده‌اند. دولت اردوغان فتح‌الله گولن را متهم می‌کند به‌این‌که پشت پرده کودتای نافرجام در ماه ژوئیه گذشته بوده است. خود گولن این اتهام را رد کرده است.
از زمان کودتای نافرجام در ترکیه بیش از ۱۰۰ هزار کارمند دولت در نهادهای ارتش، وزارتخانه‌ها، پلیس و دادگستری از کار برکنار شده‌اند. نزدیک به ۳۲ هزار نفر به‌اتهام ارتباط با فتح‌الله گولن زندانی شده‌اند.
روز یک‌شنبه ۲ اکتبر، اعلام شد که برادر گولن دستگیر شده است. قطب‌الدین گولن در ازمیر واقع در غرب ترکیه بازداشت و زندانی شد. او متهم به‌عضویت در سازمانی تروریستی شده است. به‌نوشته خبرگزاری رسمی ترکیه «آناتولی»، قطب‌الدین گولن «سرکرده فرقه خشونت‌گرا و تروریستی» است و تحت تعقیب پلیس بوده است. پلیس مجوز چاپخانه «چاغلایان» را هم که متعلق به‌برادر فتح الله گولن بود لغو کرد. رسانه‌های ترکیه نوشتند که قطب الدین فعلا تحت بازجویی نیروهای امنیتی ضد تروریسم ترکیه قرار دارد.
فتح‌الله گولن رهبر جنبش خدمت گولن از سال ۱۹۹۹ میلادی تاکنون در ایالت پنسیلوانیای آمریکا در «تبعید خودخواسته» زندگی می‌کند. دولت ترکیه بارها گولن را عامل اصلی وقوع کودتای نافرجام در ۱۵ ژوئیه (۲۵ تیر) معرفی کرد و از آمریکا خواست که وی را تحویل دهد.
گولن پنج برادار و دو خواهر دارد. از میان خواهران و برادران او فقط قطب‌الدین گولن دستگیر شده است. مقامات بارها گفته‌اند که طرفداران گولن را هم از ساختارهای اداری ترکیه «تصفیه و پاکسازی» خواهند کرد.
دستگیری برادر فتح الله گولن درست یک روز بعد از سخنرانی بینالی ییلدیریم، نخست وزیر ترکیه اول اکتبر اتفاق افتاد. نخست وزیر ترکیه طرفداران فتح‌الله گولن را متهم به‌شایعه‌پراکنی درباره احتمال وقوع یک کودتای دیگر در ترکیه کرده بود. دستگیری برادر گولن بعد از سخنرانی این گمانه‌زنی را تقویت کرده است که دستگیری قطب‌الدین برای فشار آوردن به‌گولن بوده است.
اردوغان نیز روز یک‌شنبه اول اکتبر، ادعا کرده بود: «طرفداران فتح‌الله گولن در حال حاضر به‌دنبال فرار و پناهندگى هستند. اما ما تعقیبشان می‌کنیم. آن‌ها در این جهان توسط ما و در آخرت از سوی پروردگار به‌سزای اعمال‌شان می‌رسند».
عارف کسگین، پژوهش‌گر مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه که با وضعیت گولنیست‌ها آشناست به‌رادیو دویچه وله گفته است: «دستگیری برادر فتح‌الله گولن به منظور باج‌گیری و یا فشار به‌فتح‌الله گولن نمی‌تواند باشد، چون‌که اگر چنین چیزی بود قبلا دستگیر می‌شد. احتمال دارد که بیش‌تر در ارتباط با ردگیری با شبکه گولن باشد. رسانه‌ها فعلا جزئیات بیش‌تری در این‌باره منتشر نکردند. مقامات امنیتی هم توضیح بیش‌تری نداه‌اند و فعلا دلایل و انگیزه واقعی دستگیری برادر گولن پرسشی شده است که بی پاسخ مانده است».
بعد از کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه موج دستگیری‌ها در ترکیه آغاز شد. هزاران کارمند دولت از جمله قاضی، دادستان، مامورین پلیس، معلمان و مدیران مدارس را از کار اخراج کردند. تاکنون حدود ۴۰ هزار نفر به اتهام عضویت و یا هواداری از گولن بازداشت شده‌اند.
به‌نظرم روایت صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر مشترک حزب دموکراتیک خلقها، از ماجرای کودتای ۱۵ ژوئن، از همه روایت‌ها واقع‌بینانه‌تر است. رییس مشترک حزب دموکراتیک خلقها، گفته که اردوغان کاملا از کودتا باخبر بوده است. وی این کودتا را بزرگ‌ترین توطئه تاریخ ترکیه خواند.
به‌گزارش خبرگزاری دجله، صلاح‌الدین دمیرتاش، رییس مشترک حزب دموکراتیک خلقها، در اظهاراتی مهم گفت: این‌که گفته می‌شود اردوغان در شب کودتا خبر وقوع کودتا را از برادر همسرش دریافت کرده بود کاملا دروغ است، اردوغان قبل از سازمان امنیت هم اطلاع داشت که کودتا خواهد شد، این بزرگ‌ترین توطئه تاریخ جمهورى ترکیه است، یک کودتا را در درون کودتا سازمان دادند.
وی خاطرنشان کرد: فشاری که در این دوره از حکومت حزب عدالت و توسعه علیه کردها وارد شده است چیزی معادل ده برابر فشاری است که در طول تاریخ جمهوریت ترکیه به‌این مردم وارد شده است. این را تحقیقات ثابت کرده است. کانال‌های تلویزیونی کودکان و موسیقی که به‌زبان کردی برنامه پخش می‌کنند توقیف می‌شوند، فشار یعنی این… این کار را حزبی انجام می‌دهد که ۱۴ سال است خود را حزبی اسلامی معرفی می‌کند. بی‌شرمانه ما را متهم می‌کنند که چرا زبان مادری‌مان را خوب نمى‌دانیم هم‌زمان هم می‌روند و تنها کانالى که به‌زبان کردى براى کودکان برنامه پخش می‌کند را توقیف می کنند.
رییس مشترک حزب دموکراتیک خلقها، در ادامه تصریح کرد: تنها کتابى که اردوغان می‌خواند، کتاب «نبرد من» هیتلر است، آن‌چه را هم که می‌خواند مو‌به‌مو اجرا می‌کند.
وی افزود: حزب عدالت و توسعه یک آیین در درون خود به‌وجود آورده است. این سخنان بنده اغراق نیست. این حزب قوانین خود را به‌وجود آورده است. به‌عنوان مثال، در دین حزب عدالت و توسعه دزدی گناه نیست. فساد مالی یک نوع افتخار و پیروزی است.
وی در ادامه اظهارات خود با انتقاد شدید از تعیین هیئت سرپرستی برای شهرداری‌های مناطق کردنشین گفت: بزرگ‌ترین دزدی در این مملکت را شهرداری‌های حزب عدالت و توسعه مرتکب شده‌اند. یک بازرس با انصاف وارد این شهرداری‌ها شود حرف بنده ثابت می‌شود. نصف آنکارا و استانبول را مصادره کردهاند. ثروت‌هایشان حد و حسابی ندارد.
جمعه بیست و سوم مهر ۱۳۹۵- چهاردهم اکتبر ۲۰۱۶
ادامه دارد…..
متاسفانه بخش دیدگاه‌های این مطلب بسته است.