مهرداد فرهمند: مرگ آخرین یادگار صبا

همایون خرم، آهنگساز و نوازنده برجسته ویلون ایرانی و آخرین بازمانده و یکی از سرآمدترین شاگردان ابوالحسن صبا، موسیقیدان نام آور معاصر ایرانی، دیشب در سن ۸۲ سالگی بر اثر ابتلا به بیماری سرطان روده در بیمارستان دی تهران درگذشت. ….

مهرداد فرهمند
بی‌بی‌سی

همایون خرم نماد برجسته عصری بود که موسیقی ایرانی در عین حفظ چارچوبها و بی آنکه قالبهایش شکسته شود، شاهد نوآوری فراگیری در آهنگسازی و تکنیک نوازندگی و خوانندگی شد، ارکسترهای بزرگ موسیقی ملی با کنار هم گذاشتن سازهای ایرانی و غربی شکل گرفت، و موسیقی ایران شمایل تازه ای به خودگرفت که فصل تازه ای را در فرهنگ این سرزمین آغاز کرد.

در میان سرآمدان این عصر نوآوری، همایون خرم، پرکارترین و یکی از خلاقترینها بود. شمار ساخته های او تا هشتصد اثر روایت شده که بسیاری از آنها، از جاودانه ترین و محبوبترین قطعات تاریخ موسیقی ایرانی شدند و در خاطرات مردم ایران جای گرفتند.
او همچنین نوازنده ای صاحب سبک و از نسلی بود که به ساز غربی ویلون هویتی ایرانی بخشیدند. نام همایون خرم در کنار علی تجویدی، پرویز یاحقی، حبیب الله بدیعی و اسدالله ملک به عنوان پرآوازه ترین تکنوازان ویلون ایران که هر یک سبک خاص خود را داشتند ثبت شده است. هر پنج نوازنده، شاگردان ابوالحسن صبا بودند و همایون خرم آخرین بازمانده شان بود.

مادر و صبا
نقش بستن نام همایون خرم میان سرآمدان موسیقی ایرانی وامدار مادر اوست که سابقه شاگردی هرچند کوتاه مدتی نزد مرتضی نی داوود، نوازنده نامدار تار داشت و در کنار شوهری دوستدار موسیقی، مشوق اصلی فرزند در پیگیری این هنر شد.
همایون را در زمانی که همراه همسرش در بوشهر اقامت داشت به دنیا آورد و کمتر از یک سال پس از تولد او، خانواده خرم به تهران بازگشت. او به توصیه یکی از دوستانش همایون را از یازده سالگی، برای آموختن نوازندگی ویلون به خانه ابوالحسن صبا فرستاد که تنها یک کوچه با خانه شان فاصله داشت.

همایون خرم در میان شاگردان ابوالحسن صبا چنان سرآمد شد که در پانزده سالگی به توصیه او در امتحان ورودی نوازندگان رادیو شرکت کرد و پس از قبولی، در برنامه رادیو تکنوازی کرد و به پاس مادرش که از سر دلبستگی به دستگاه همایون، نام این مقام موسیقی را بر او گذاشت، قطعه ای در این مایه نواخت.

درس و مشق مدرسه،‌ سودای آنکه هنرنمایی را از همان تک برنامه تکنوازی فراتر برد، از سرش به در برد و از آن پس تا سالها، موسیقی برایش تمرین و تفنن و همنوازی با دوستان در جمعهای خانگی بود. تا اینکه پس از فارغ التحصیلی از هنرسرای عالی تهران (دانشگاه علم و صنعت کنونی) و استخدام به عنوان مهندس برق در بخش تأسیسات بانک ملی، به پیشنهاد علی محمد خادم میثاق، نوازنده ارکستر سمفونیک و رهبر ارکستر ملی،‌ رادیو از او دعوت به کار می کند تا به عنوان تکنواز ویلون به این ارکستر بپیوندد.

آفریننده جاودانه ها
همایون خرم ظرف چند سال از تکنوازی به رهبری ارکستر ملی و آهنگسازی رسید. او از چند سال پیشتر قطعاتی می ساخت که همراه با دوستانش در جمعهای خانگی می نواختند. تورج نگهبان که بعدها ترانه سرایی نامی شد و محمود کریمی که به جایگاه یکی از بزرگترین استادان ردیف آوازی موسیقی ایرانی رسید هم از اعضای همین بزمهای خانگی بودند اما نام همایون خرم به عنوان آهنگساز از چند سال پس از پیوستنش به رادیو و با ترانه غروب عشق آغاز شد که شعرش را تورج نگهبان سرود و با صدای امین الله رشیدی اجرا شد.


همایون خرم

همایون خرم از سرآمدان موسیقی ایرانی و آخرین بازمانده از شاگردان ابوالحسن صبا موسیقیدان نام آور ایرانی بود.
آفرینش آثار جاودانه همایون خرم، با همراهی صدای مرضیه و ساز او آغاز شد. مینای شکسته، گمشده، خسته دلان، از من بگذرید، اشک من هویداشد و … که او ساخت و مرضیه خواند از ماندگارترین ترانه های ایرانی شدند.
اما تنها خواننده ای که همایون خرم درباره اش گفت: “همانی بود که در جستجویش بودم”، پروین بود که توران مهرزاد، بازیگر تئاتر به او معرفی کرد. ترانه غوغای ستارگان (امشب در سر شوری دارم) با صدای پروین از خاطره انگیزترین ساخته های همایون خرم شد و او سالها بعد کتاب خاطراتش را به نام همین ترانه نوشت.

با راه اندازی برنامه گلها که به مدت بیست سال، دوران اوج موسیقی ایرانی را رقم زد، همایون خرم رهبری یکی از ارکسترهای این برنامه را عهده دار شد، نخستین ترانه ای که برای این برنامه ساخت، رسوای زمانه بود با شعر بهادر یگانه و صدای الهه و از جمله مشهورترین ساخته های همایون خرم در گلها، ترانه سرگشته (تو ای پری کجایی) بود با شعر هوشنگ ابتهاج و صدای حسین قوامی.

مهندس موسیقی
همایون خرم در کنار آهنگسازی و نوازندگی و رهبری ارکستر،‌ استاد دوره عالی نوازندگی ویلون در هنرستان و هنرکده موسیقی ملی و عضو شورای عالی موسیقی هم بود که مرجع رسمی بررسی آثار موسیقی برای صدور مجوز پخش بود. اما با وجود چنین مسئولیتهایی و با اینکه از پرکارترین آهنگسازان تاریخ موسیقی ایرانی بود، هیچگاه موسیقی را مایه اصلی امرار معاش نکرد و حرفه اصلی اش همیشه مهندسی برق بود. در عالم موسیقی هم همیشه عنوان مهندس در کنار نامش ذکر می شد. می گفت که دلیل پرهیزش از اینکه موسیقی را حرفه اصلی کند آن است که می خواهد استغنای خود را حفظ کند و هنرش به دریوزگی نیفتد (مصاحبه با مجله مقام موسیقایی – آذر۱۳۸۰).

باور داشت که همین تحصیلات و حرفه مهندسی علاوه بر آنکه غم نان را از ساحت هنرش زدوده،‌‌ چراغ راه پیشرفتش در آموختن موسیقی هم شده است. به گفته خودش،‌‌ در آموزش علم هارمونی موسیقی ظرف سه ماه به جایی می رسد که شاگردان دیگر پس از دو سال به آن دست می یابند: “من در دانشکده معادلات مشکل دیفرانسیل و انتگرال را حل می کردم، حل مسائل هارمونی برای کسی که علوم پایه را خوب کار کرده باشد، آسانتر است” (گفتگو با مجله بخارا – فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۸).
بازگشت

انقلاب، همایون خرم را هم مانند دیگر بزرگان موسیقی ایران به کنج خانه راند و تا بیست سال بعد از او جز نام و خاطره ای در اذهان نماند. پس از روی کار آمدن محمد خاتمی و گشایش فضای فرهنگی بود که همایون خرم بار دیگر پر کار شد، ترانه های ماندگارش را با صدای خواننده های نسل تازه همچون محمد اصفهانی بازسازی و اجرا کرد، آلبوم بیرون داد، روی صحنه رفت و کتاب منتشر کرد.
نظریاتش در موسیقی ایرانی را در کتاب نوای مهر آورد و به همت شاگردانش، خاطراتش را در کتاب غوغای ستارگان منتشر کرد و مجموعه ساخته هایش را در قالب کتاب گردآورد.
همایون خرم پس از وقفه ای بیست ساله که فعالیت را از سر گرفت، تا واپسین ماههای عمر همچنان فعال ماند، شاگرد تربیت کرد و روی صحنه رفت، واپسین اجرای عمومی اش شش ماه پیش از مرگ و در تالار برج میلاد بود

متاسفانه بخش دیدگاه‌های این مطلب بسته است.