حضور نمایندگان ارشد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران، همزمان با افزایش بی‌سابقه ناوهای جنگی آمریکا و متحدان آن کشور در آب‌های خلیج فارس، و اندکی بعد از اعلام تصمیم جامعه اروپا دایر بر تحریم خرید نفت ایران، فرصت تازه‌ای است که جامعه جهانی، ضمن تشدید فشار‌های جنگی، مالی و روانی، برای انجام گفت‌وگوهای اتمی در اختیار جمهوری اسلامی قرار می‌دهد.

رادیو فردا  /  رضا تقی زاده (تحلیلگر سیاسی):
موافقت ایران با پذیرایی دو روزه از نمایندگان ارشد آژانس، از جمله هرمن ناکارتس، رئیس گروه بازرسان و رافائل گروسی، معاون دبیرکل، پیروزی کوچکی است برای عملگرایان درون حاکمیت سیاسی ایران.

دعوت قبلی ایران از بازرسان که در ماه اکتبر سال گذشته به آژانس تسلیم شده بود، بعد از انتشار گزارش فصلی هشت نوامبر یوکیا آمانو که طی آن جمهوری اسلامی مستقیماً به پیگیری آزمایش‌های مرتبت با انفجار اتمی و توسعه ابزار‌های موشکی متهم شده بود، از سوی تهران لغو شد.

دعوت تازه را، نماینده جمهوری اسلامی در روز ۱۴ دسامبر، پیش از تصویب قانون بودجه دفاعی آمریکا در کنگره که در آن تحریم بانک مرکزی ایران منظور شده بود، و متعاقباً امضای قانون یاد شده توسط رئیس جمهور آمریکا در روز ۳۰ دسامبر، و طبیعتاً پیش از تصویب طرح تحریم نفت ایران از سوی جامعه اروپا در اجلاس روز دوشنبه بروکسل، تسلیم آژانس ساخته بود. با این وجود، و بر خلاف اقدام ماه نوامبر سال گذشته دایر بر لغو دعوت قبلی، و همچنین شکست مذاکرات برنامه‌ریزی شده ماه پایانی سال ۲۰۱۰، در واکنش به ترور دو کار‌شناس شناخته شده اتمی ایران، این بار دعوت از بازرسان آژانس به قوت خود باقی ماند.

تلاش‌های عمل‌گرایان
طی یک اقدام موازی و به منظور فراهم ساختن زمینه انجام گفت‌وگوهای وسیع‌تر با نمایندگان گروه ۱+۵، علی لاریجانی، رئیس مجلس و مذاکره‌کننده اتمی سابق ایران در کسوت دبیر شورای امنیت، و علی‌اکبر صالحی، وزیر خارجه و مذاکره‌کننده سابق دیگری که پیشتر عنوان نمایندگی ایران در آژانس و ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را در اختیار داشت، به نوبت به آنکارا سفر کرده و با میانجی‌های احتمالی ترک، مذاکرات چند روزه‌ای را به عمل آوردند.

انجام بازدید روز شنبه هیئت چهار نفره آژانس از تهران، در سایه حضور ناو‌های هواپیما بر آمریکایی در خلیج فارس، و تصویب تحریم نفت ایران از سوی جامعه اروپا، اگرچه نشانه عقب‌نشینی موضعی جمهوری اسلامی در برابر فشار‌ها و پیروزی کوچکی برای عمل‌گرایان درون حاکمیت محسوب می‌شود، در عین حال به معنی پیروزی دیپلماسی قایق‌های توپدار و افزایش شانس رسیدن به توافق اتمی با تهران نیست.

در وضعیت کنونی، حاکمیت سیاسی تهران بیش از هر زمان دیگری طی سال‌های اخیر، متزلزل، فاقد تمرکز فکری، بی‌برنامه و نا‌هماهنگ به نظر می‌رسد. وضعیت توام با سکوت نمایندگان رسمی دولت تهران نیز در واکنش به تحولات سریع داخلی و منطقه‌ای، شبیه مشت زنی است که پس از دریافت ضربه سنگین و غلتیدن به زمین، نیمه هشیار همچنان به ادامه شمارش معکوس گوش می‌دهد.

موضع دولت آمریکا
در نقطه مقابل رهبران جمهوری اسلامی، دولت آمریکا از روند تحولات جاری کاملاً خرسند است. سخنان توام با اطمینان خاطر اوباما در مورد ایران، هنگام ایراد نطق سالانه رئیس جمهور، خطاب به ملت آمریکا، نشانه روشن رضایت خاطر آمریکا از هماهنگی کامل جامعه اروپا و متحدان واشنگتن، در اتخاذ مواضع تنبیهی شدید در قبال ایران و تأثیر گذاشتن محسوس تحریم‌ها علیه ایران است.

در وضعیت کنونی، تنها عقب‌نشینی کامل ایران در مقابل جامعه جهانی، و رضایت دادن یکجانبه و بدون انتظار، نسبت به تأمین کامل خواسته‌های اصلی شورای امنیت و آژانس، از جمله تعلیق غنی‌سازی اورانیوم و همچنین موافقت با انتقال اورانیوم‌های غنی‌سازی شده به خارج (به بهانه مبادله با سوخت اتمی) می‌تواند دولت آمریکا و اوباما را راضی ساخته و رقبای انتخاباتی او را از حزب مقابل تا حدودی ساکت سازد.

رقیب اوباما در انتخابات ماه نوامبر سال جاری، به احتمال قریب به یقین، یکی از سه نامزد اصلی حزب جمهوری‌خواه؛ نیویت گنگریج، میت رامنی و یا ریک سنتروم خواهد بود. هر سه نامزد یاد شده وعده داده‌اند که در صورت پیروزی در انتخابات، ایران را از راه بمباران، وادار به عقب گرد اتمی خواهند کرد. اوباما موافق بمباران و جنگ تمام عیار علیه ایران نیست، در عین حال هر اقدامی به جز عقب‌نشینی کامل جمهوری اسلامی از مواضع اتمی گذشته نیز نمی‌تواند به حفظ و یا بهبود موضع او در انتخابات یاری دهد.

خطوط قرمز
دولت آمریکا مسلح شدن ایران به بمب اتمی را خط قرمز خود اعلام کرده است. در راه دفاع از این خط قرمز، اگر چه سیاست تشدید تحریم‌های خردکننده به نتایج نسبی رسیده، همزمان خطر درگیری نظامی در تنگه هرمز و احتمال مسدود ساختن آن را نیز افزایش داده است.
خط قرمز دوم آمریکا، برای دفاع از خط قرمز اولیه (اتمی)، هر نوع اقدام ایران برای مسدود ساختن تنگه هرمز اعلام شده است. به منظور دفاع از خط قرمز دوم، هم اکنون بیش از ۵۰ فروند کشتی نظامی مجهز به حدود دو هزار فروند موشک کروز و بیش از ۷۰۰ فروند هواپیمایی جنگنده بر فراز ۳ ناو هواپیمابر در خلیج فارس آماده عملیات شده‌اند.

بالا بردن سطح مقابله و تنوع جبهه‌های رویارویی، امکانات ایران را برای پایداری به شدت تقلیل داده است. برداشتن گام تحریک‌آمیز بعدی از سوی جمهوری اسلامی، در مسیر هر یک از خطوط قرمز اعلام شده، به تلافی و یا تصادفی، حیات سیاسی جمهوری اسلامی را در خطر قرار خواهد داد. رهبران جمهوری اسلامی، تاکنون از رویارویی با چنین خطری پرهیز کرده‌اند.

بازدید گروه بازرسان ارشد آژانس از تهران، که با رضایت و حمایت آمریکا صورت می‌گیرد، یکی از آخرین فرصت‌های باقی مانده برای خروج ایران از بن بست اتمی و خنثی ساختن خطر‌های امنیتی وابسته به آن است.

در صورت از دست رفتن این فرصت، مرحله دوم مذاکرات با نمایندگان گروه ۱+۵ برگزار نخواهد شد. عقب‌نشینی نه چندان غرورآمیز، و یا ادامه رویارویی با جامعه جهانی، و مواجه با نتایج غیر قابل پیش‌بینی آن، دو گزینه اصلی جمهوری اسلامی طی مذاکرات اتمی روز‌های آینده است.